O CONSELLO

POMO LUXOSO

Déralle o título de mestre e consultáballe todo.

-Débolle dez mil pesetas a D. Lisardo, mestre querido. ¿Pagareillas ou non?

-Se llas debe, si.

E volveulle preguntar pola noite a ver se cambiara de idea. E a mañá seguinte por se o consultara coa almofada. E outra vez pola noite, que sempre pode vir un trasacordo. E deloutro día cedo volvía estar petando á porta.

-¿Pagareillas ou non, mestre querido?

-Si, hom, si. Páguellas e nada máis.

-¿E el Vde. teraas, mestre?

-Non. Eu non.

E marchou moi irado:

-Ai con que me sae, mestre querido! Que llas tiña que pagar xa o sabía. O que eu buscaba é que mas dese…

FALAR SEN FALAR

PAREDE MOFOSA

Eran catro e estaban soas. Fixeran xuntas a vida e gastaran a conversa.

Pero saían a ese mundo que está fóra, onde a linguaxe segue con palabras de loouvanza, desprezo, protesta, amor e odio.

E elas, do ganchete, facían que falaban para pasaren desapercibidas.

-Ai, eu si…

-Pois eu, non…

-Eu, si, si…

-Ai, pois eu non…

 

BIOGRAFÍA BREVE

RETRATO

Batemos nun cruce de camiños e paroume para falar da súa vida.

-…Pois si. Funlle de todo. Labrega, criada de servir, costureira polas portas, mariscadora, vendedora ambulante. Mesmo andei enrolada nun barco. Menos puta, fun de todo.

Cando marchou, movéronse unhas xestas e a outra saíu a me dicir:

-Puta é o que máis foi.

KENNINGTON ROAD

 

Do seo da taberna mana a música

e acordeóns e violíns

pola vidreira oeste

cortan a luz do sol en poliedros

e colocan no colo desta tarde

os últimos diamantes.

 

Veño de ver os cisnes polo Támesis,

de ulir os sabugueiros que ateigaron

o aire de branco olor

e de escoitar nos dedos dos abetos

os pianos do vento.

 

E téntame a taberna

coa súa bocalada de bafo quente,

coa música verquida por entre escumas de ale

e a invitación ás danzas que eu bailara de nena‑maia,

cando el soltaba a música en fervenzas

por riba das glicinias dos corredores

que facían a sombra

onde eu simbolizaba a primavera.

 

¡Canto tempo perdiches!, di o sangue

vertido das feridas dos cristais

que se derrama nos perfís borrosos

das cousas e os sabores

e o reproche fai ecos

na cor esvaecida que se esparexe,

nun harmónico acorde de cadencia final,

na derradeira gota de licor

que esvara pola copa e polos beizos.

 

Porque souben marcar cada poema que virou o meu mundo

cun pétalo de rosa

e deixar calendarios nas cortizas das árbores

para marcar o amor,

pero non souben anotar o día

nin a hora

nos que el tocaba para min

a derradeira música.

 

De “Nas hedras da clepsidra”, 1999

A GLICINIA RECUPERA A MIÑA INFANCIA

O ENSINO PÚBLICO (I)

Enorgulléceme ter traballado con entrega nunha profesión non elixida. Posiblemente nacera para a música, pero á nena de familia pobre nunha vila pequena e na posguerra non lle era posible desenvolver capacidades artísticas nin pensar que viviría dese traballo cando servise para gañar a legume, aínda que axudei a gañala desde os oito anos traballando con meus pais. Nin sequera fun escolarizada dos seis aos trece e non tiven máis contacto co ensino regrado que un ano de parvulario.

Despois de pedir na casa para poder estudar, sen deixar aínda o oficio de xastresa, empecei o bacharelato elemental por libre que, como máxima aspiración, me permitía chegar a mestra no ensino público primario. Cando xa o era, tiven oportunidade de estudar no conservatorio de San Fernando, coa xenerosa bolsa dun mecenas, pero non quixen abandonar o camiño que tomara. Tampouco con ocasión de obter unha licenciatura na que, xa desde unha certa liberdade, optei por perfeccionar os coñecementos que aprendera na Escola de Maxisterio de Lugo para fundamentar mellor o meu traballo.

Malos tempos para o ensino público eran aqueles nos que había que andar quilómetros para chegar a unha aula en condicións deplorables, sen luz, calefacción nin material didáctico. Xuntábanse nela ata sesenta criaturas de todas as idades con ansia de saber e disciplina. O ensino público era, así e todo, motor de cambio social e mellora para a cidadanía, por ser propiciador dunha maior igualdade e das aprendizaxes da vida real fóra da burbulla dos escolleitos polo dedo da folgada economía. Iso nunha época na que entre as paredes da escola non había lugar para a confrontación de ideas, pero a propia variedade incontrolable polos poderes actuaba como ese elemento estimulador da aprendizaxe social que precisa calquera proceso pedagóxico.

Á grande maioría daquel alumnado furtábaselle a lingua propia, desprezada en todos os aspectos da cultura libresca, e escolarizábase en idioma alleo, o que coutaba, entre outras cousas, o emprego dos métodos máis racionais e avanzados da lecto-escritura. Mostrábaselles unha coruxa para que dixesen “lechuza” e naturalmente contestaban “moucho”. Infortunada escola, alumnado e ensinante. Pero naquela pobre escola pública moitas persoas puideron fundamentar os desexados estudos posteriores.

CON ALUMNADO DE QUINTÁ DE CANCELADA (1964)

 

 

A XENEROSIDADE

ESTILO CASTELAO

O idealista deixounos estas gafas para vermos outro país.

ESTREAS

Estreaba zapatos de tacón, maquillaxe, vestido elegante, perfume caro…

Estreábase falando en público, mellor dito, lendo en público dous folios que escribira con esmero e aos que dera sete voltas de ensaio.

Estreábase como presentadora na entrega de premios e diplomas…

Estreábase en saír ao escenario coidando de pisar punta-tacón, indo dereita, colocando un  sorriso e deixando ir as mans de xeito natural…

Pero antes de empezar mirou ao público. E viuno posto alí na fila tres, como unha aparición marabillosa vida quen sabe de onde.

E, antes de ler palabra, descubriu que esa tarde estreaba tamén un corazón.

NATUREZA AZUL CON CORAZÓN NO MEDIO

 

AÍ VEN O MAIO

Maio é privilexiado no noso calendario. Como mes da plenitude primaveral, polos seus primeiros días celebrábase a primeira festa estacional e agrícola, a do renacer, non exenta da crítica social que os acompañantes do monumento floral que ía en padiola, acompañados do ritmo que marcaban con dous cachos de pau, facían nos seus cantos. “Os maios”, nos que se mesturaban flores e outros elementos de adorno (fiúncho, laranxas, cascas de ovos…) foron unha festa popular conservada nalgúns lugares de Galicia. Desde hai uns anos estanos a recuperar escolas, asociacións, Concellos e outros colectivos interesados en que non se perdan as nosas raíces culturais.

Nas casas gardábanse castañas resecas, (tamén chamadas maias), para comelas polo mesmo tempo en rito de proteción contra as enfermidades e outros males. Un dos poemas máis coñecidos de Curros Enríquez fala desta festa ancestral, do protagonismo que nela tiñan os nenos e de como se aproveitaban as celebracións para pedir cousas tan sinxelas como as “crocas” –castañas- resecas que deixo citadas. Aproveita Curros a súa pluma afiada contra os poderes abusóns e o moi desigual reparto dos bens para pedir cambios na sociedade por boca dun vello. “¿Queredes castañas/ dos meus castiñeiros?/ Cantádeme un maio/ sin bruxas nin demos; / un maio sen segas,/ usuras nin preitos,/ sin quintas, nin portas,/ nin foros, nin cregos”.

No mes de maio de 1863, da man de Rosalía de Castro renaceu a nosa escrita da cinsa dun seu inverno ágrafo, os Séculos Escuros. Cantares gallegos glosou moi positivamente a Galicia a través das coplas populares para liberala da mala sona coa que a tiñan aldraxado algúns escritores foráneos. Cen anos máis tarde, foi instituída nesta data unha celebración das nosas letras en tempos de prohibición, canto menos tácita, da lingua propia. Ben podería ser logo o 17 de maio o Día de Galicia.

Foi tamén maio quen deu acollida á presentación pública dun movemento esperanzador que acaba de cumprir o primeiro ano. A xente “indignada” fronte á situación económica e social botouse a rúa. Aínda que as circunstancias contra as que se rebela afectan maiormente á xente nova, botando unha ollada ás manifestacións que organiza compróbase que o secunda xente de todas as idades. Porque a frustración social é moi grande e as perspectivas non melloran.

ACAMPADA DO 15M NO OBRADOIRO, 2011

COMO ME FALA A TRIBO

BACONRÚSTICO ALDEÁN 

Sobe a lúa ata o cénit como a cometa

que tira da fanfarria dos grilos espallados

pola efusiva aperta vexetal

que torna o esquecemento dos corpos idos

e eu, por entre os nocelos,

afinco a pa na terra, agulla de pik-up

–vou sentimentalmente

e pola vella–

para escoitar despois entre o silencio,

cómo me fala a tribo,

que a terra é o rexistro máis preciso

das voces que a suaron.

 

Confeso que rebusco no chan abandonado

as voces desta tribo

porque son as palabras da xente que me amou

e á que eu amo

–voces de terra e mar,

de arado e remo,

de tear

e de artesa–,

luídas e afastadas

da albura do papel,

dos púlpitos de Deus

e dos pupitres,

que estas voces que soben do rexistro da noite

son das poucas que foron liberadas

de amostrarlle á miseria

que os ángulos dun triángulo

suman sempre dous rectos.

 

As palabras que escoito madrugaron coas albas

e comeron ó raso cos paxaros cantores,

pulíronse a distancia do brillo do neón,

das sabas do cinema,

da rúbrica dos blocks dos talonarios

e descoñecen se hai desodorante

no pulcro calcetín do executivo.

 

E as voces desta tribo,

brosladas na elegancia do tafetá mariño

e engastadas nas almas dos poetas,

na esmeralda dos nabos e nos ouros

do trigo e do centeo,

aínda soan na noite a desencanto.

O XORNAL LÍRICO

XORNAL LÍRICO

Dos xornais que vin hoxe gustoume este. A chuvia borrálle as letras. O vento dobregárao en grandes pregos. O sol esvaecéralle as cores. A terra adornárao coa flor murcha.

Por fin tiña nas mans un xornal lírico, o que pagou a pena ler con calma.

A cámara retratouno con esmero por ser un interior acrisolado.