REINANDO FRANCO

En decembro de 2009, Clifford Torrents, un escocés de 59 anos fillo do combatente republicano catalán Juan Torrents, mercou unha casa no concello de Negueira de Muñiz (Lugo), que ten 200 habitantes distribuídos en 23 núcleos de poboación. Así, o novo veciño instalouse no lugar de Ouviaño onde atopou na fonte pública unha praca co escudo da Falanxe e unha lenda: “Reinando Francisco Franco y siendo alcalde D. José María López se inauguró esta el día 24-5-1953”.

A Clifford Torrents chamoulle a atención que Franco aínda tivese alí unha praca, contra a obriga democrática de ter retirados os símbolos franquistas, como manda a lei da Memoria Histórica. A min, que lle dou a razón, aínda me choca máis o do reinado de Franco. Porque nunha cabeza de partido xudicial lindante co da Fonsagrada, onde se sitúa o feito, a academia que preparaba para os exames libres de bacharelato tiña unha libretiña de repaso cos nomes dos reis das casas de Austria e  Borbón, por orde cronolóxica de reinado. E nese ano de 1953, ao máis intelixente ou máis torpe dos estudantes, non sei, ocorréuselle poñer ao final Franco I. A partir de aí, nas vésperas de cada convocatoria había que xuntar o alumnado para borrarlle o disparate da cabeza. Esta prevención foi un clásico no protocolo de preparación dos exames de Historia.

Pero volvamos a Clifford Torrents, que  pediu que quitasen a tal praca polas boas, como se resolvern os problemas en democracia. Segundo el, chegou a un acordo verbal cun concelleiro da aldea mentres o alcalde estaba de vacacións, pechando o trato cun apretón de mans e comprometéndose el mesmo a retirala por non haber cartos no Concello. E meu dito, meu feito: alá foi co martelo. Pero o alcalde nega que tivese permiso, quen sabe se por un mal entendido por non falar cada un dos pactantes  o idioma do outro. Así que o rexedor denunciouno e levouno a xuízo para lle facer repoñer unha lápida ilegal con outra copia ilegal reconstruída. O alcalde di que non se coñece o ánimo das persoas que a puxeron e que a súa retirada sentou moi mal entre os veciños. O forasteiro afirma que algúns o felicitaron e di que, de saber que existía ese rancio vestixio en lugar tan idílico, non mercaría alí a casa.  Ten o seu aquel de esperpento que Franco sente a alguén no banquiño dos acusados tantos anos despois de pasar o seu reinado. ¿Ou é que segue reinando?

IMAXE TOMADA DE “EL PAÍS”

POCHAS CON AMEIXAS

En setembro de 1991, durante o Congreso sobre Álvaro Cunqueiro que se celebrou en Mondoñedo, comín na casa Montero que quedaba índo de Santiago á esquerda da estrada vella, unhas pochas con ameixas. Para min era un prato raro, pero axiña me conquistou porque o seu casoiro paraceume un bo achado. Xa se sabe que Mondoñedo ten ao lado as fabas de Lourenzá e as ameixas do cantábrico, xa que logo, o prato tiña materia prima de excelente calidade. E notábaselle ben.

Desde aquela, eu cocíñoas como prato típico de setembro, que é cando as fabas comezan o sono da deshidratación e están no seu mellor momento de comida. A técnica culinaria é moi doada. Cozo as fabas con algo de cebola e un xorro de aceite de oliva virxe e  unha folla de loureiro. Preparo noutras culleradas do mesmo aceite verduras moi picadas (allo, cebola, cenoura, pemento, tomate e perixel) ata que quedan moi cociñadas. Cando as fabas están feitas, engado as ameixas ás verduras, deíxoas abrir, debórcoas sobre a legume xa apagada e regulo o sal. Déixoas repousar cinco minutos para que se mesturen os sabores e xa están para levar á mesa.

Pero aínda hai outro truco que cómpre non esquecer. As fabas poden cocerse na auga que sentiu ferver no seu ventre unha pescada. E o resultado final pode arriquecerse coa salsa sobrante dalgún guiso de peixe branco ou dunhas ameixas á mariñeira.

OS PEIXES E AS MAZÁS

Hai tempo xantei nun restaurante de Malpica, do que desgrazadamente non recordo o nome, unha dourada esparrada –nome que lle dan as peixeiras de Rianxo ao que en castelán lle dín “á espalda”- gornecida cunha rebanda de mazá tostada. Aquel día descubrín o ben que casan os peixes azúis coas mazás e introducín o achado na miña cociña, moi especialmente nas seguintes combinacións:

–Peixe azul esparrado (douradas, xurelos, xardas…) con rebandas de mazá ao xeito malpicán antes descrito.

–Peixe azul á prancha ou ao forno con puré de mazá, que agora endozo con esencia de stevia, o que constitúe unha interesante harmonía de sabores.

–Empanada de xoubas ou sardiñas en cuxa zaragallada meto unha ou dúas mazás riladas –segundo tamaño- canda a cebola e unha alegría de ourego. A receita é apta para unha variedade de empanada menos coñecida pero non menos gorentosa: a de xarda.

Nas hortas galegas hai aínda mazás do país que se prestan como ningunha a seren cociñadas. Tamén se pode usar calquera das variedades de reineta ou tabardilla, se as tedes que mercar.

Se facedes a experiencia, bo proveito!

PERDERLLE O MEDO AO WOK

Estou empezando a lle perder o medo ao wok. Xa conquistei:

–Temperatura. Lume pequeno a temperatura media.

–Aceite. Xirasol, para non tapar o sabor das verduras.

–Ingredientes principais. Frutos da horta variados con certa consistencia e que non chupen aceite: cenouras, fréxoles (xudías), coliflor, pementos, hervellos (chícharos), penca de acelga, alcachofa, cabaciño, cebola, branco de porro, tirabeques, apio…

–Preparación dos ingredientes. Cortados en pedaciños iguais, para que tarden o mesmo tempo en se pasar.

-Orde de incorporación. Debe empezarse polas máis duras e ir incorporando as outras sempre nun oco que se fai no centro de maneira que as que iniciaron o proceso queden sobre a parede lateral.

-Procedemento. Mover con coidado e frecuencia, pero sen marear a perdiz, é dicir, non fai falta remover constantemente.

 -Punto de fritura. Pola cor: as verduras brillantes e coa cor natural modificada. Pola textura ao meneo: as verduras suaves e doadas de manexar. O tempo total, arredor de 10 minutos.

-Aliño. Xa no bol de servir, algo de sal e salsa de soia ao gusto.

Para completar o prato:

Ovos escalfados.

Fideos chinos.

Friame.

Salmón afumado…

CO WOK CASE A PUNTO

Adoita gustarlle a todo o mundo.

Se vos animades, xa contaredes.

METAMORFOSE

«Non hai que permanecer na cama inutilmente», dixo unha mañá Gregor Samsa, o humano que se converte en insecto na ficción de Frank Kafka. A fotógrafa dixo o mesmo, descoberta a metamorfose que se está operando ao noso redor. Non é necesario que cambies ti. Pode ser a realidade quen se convirta en insecto repugnante que che quita a gana de te erguer para te mergullar nela. Pero hai que seguir a evolución desa praga coa que tropezamos.

Abandonou a cama para fotografar o insecto ambiental, a realidade mutante que nunca o foi a tal velocidade. E saíu axiña tomar unhas instantáneas. Unha fotógrafa atopa imaxes interesantes porque sabe buscar con mirada inquisitiva que pasa por riba do que non deixa ver. Poucas cousas son tan rechamantes como unha gran manifestación, un desafiuzamento, unha cola ás portas dun comedor social ou da oficina do INEM. Iso veo calquera. Pero ela busca imaxes connotativas, das que fan máis cómplice a quen as mira. Uns cantos carteis de “Véndese” ou “Alúgase” avellados, os zapatos moi gastados nun viandante normal, os postos da praza de abastos sen apenas quen acuda comprar, o escaparate abandonado desde hai tempo cheo de papeis, a pintada inxeniosa contra a mala política que fai rir e cavilar desde a parede… Hoxe nin iso. Non atopa nada que pague a pena recoller. Non había gráfico que fose quen de describir a fase da metamorfose galopante que nolo está cambiando todo.

Volvendo para a casa, chamoulle a atención que setembro mantivese varias rosas tan frescas nun pequeno xardín que lle saíu ao paso. No medio dun proceso de cambio no que todo vai a menos, esas rosas fragantes eran unha tentación simplemente estética, libre de todo outro interese. Detívose diante dunha multifolia de cor rosa aínda mollada coas últimas pingas que deixara a rega, enfocou ao seu gusto e disparou.

Utilizou os medios que manexa para traballar coa imaxe. Quitoulle o fondo e foina cambiando de cor. Así naceron na pantalla do ordenador rosas azúis, violeta, amarelas, alaranxadas, amarronadas… En chegando aos verdes, a rosa converteuse nunha leituga tréfega e entráronlle ganas de ir buscar aliño e meterlle o dente. Non houbo forma de ver nela unha rosa. Nas súas mans tamén ocorrera un cambio irreversible por saltar a misteriosa liña vermella que non se debe traspasar. Como ocorre en todas as metamorfoses.

DE ROSA A LEITUGA

 

 

 

 

 

NA MERENDA DO SANTO

A romería

quitoulles as entrañas

a garrafóns e cestas

e ordenou que agardasen pola noite

estricados nas uces.

 

No algareiro convite cabo da ermida

rebuliron na tarde

como augas de regueiro veladas polos xuncos

as mazás femininas

e os gladiolos ocultos tremeceron tamén

ansiando navegar pozas toldadas

onde as cervas se bañan

pola amencida.

 

O aire da serra

inflamounos os beizos

e puxo na espadana da ermida deste santo

a chamada da terra buscando froito,

que había na merenda corpos floridos

e cantigas herdadas:

 

Mia madre velida, e non me guardedes

d’ir a San Servando, ca, se o fazedes,

morrerei d’amores.

De “Nas hedras da clepsidra”, 1999

EMPANADA CANCELADESA

 

DA FRIAMEIRA AO TUPPERWARE

A friameira baixou dos andamios para se coar nas aulas. Aos andamios case non queda quen a leve. A imaxe dos traballadores da construción encaramados en táboas e estruturas metálicas dándolle á paleta e piropeando mulleres ao seu paso podémola considerar unha estampa de época. Os últimos xa non cargaban coa comida. Os tempos de bonanza animáranos a xantar o menú do día nun establecemento que se adicaba practicamente á súa atención. A vida era doada cando seica andabamos por riba das nosas posibilidades sen nos decatarmos.

Na escola rural de hai xa ben anos, o alumnado que vivía en núcleos da parroquia afastados da escola viña coa súa carga matinal de pan con algo, permanecía toda a mañá na aula e, ao saír, íaa comer a unha casa da veciñanza que lle ofrecía xenerosamente o caldo e lle deixaba quentar os pés no tiro da cociña. Eu nunca lle vin friameiras porque a escola era allea totalmente a este problema, como se non existise. A mestra non vivía moito mellor. Nun momento eufórico, apareceu a caridade norteamericana e as escolas empezaron a distribuír entre o alumnado queixo enlatado, amarelo, e leite en poo, que á rapazada non lle gustaba. Se algo tiñan bo nas súas casas era leite e non me estraña que rechazasen aquela poeira desfeita en auga que, de non haber casa escola, había que ir ferver onde o permitisen.

Pero cambiou a cousa cando chegaron as concentracións escolares ás vilas, as nais se puxeron a traballar fóra da casa e foi medrando aos poucos un estado de benestar que parecía conquistado para sempre e se vai afastando de nós como veleiro que di adeus coa vela branca. O alumnado comía nos centros escolares, en instalacións ad hoc, un menú dietético, que últimamente ía incluso dirixido a combater a obesidade infantil, pero empeza  a desfacerse o castelo de naipes e a obesidade non sei se non acabará resolta pola fame.

Mientres evolucionaba a mellor a economía, tamén a friameira se foi convertendo en tupperware, chamado simplemente táper. Aquel cacharro coqueado polas inevitables caídas e provisto de peches complicados, acabou sendo un recipiente funcional de plástico de diferentes cores, formas, tamaños e prestacións. E este outono empeza a súa escolaridade en versión sinxela e pequeno formato. Mesturado con libros e cadernos, será difícil que non os marque con lamparóns de graxa.

O TRISTE CANTO DO CISNE

 

RIANXO, UN PARAÍSO DE IMAXES

Poida que fagamos unha hipérbole, que tamén esaxera a frase que intenta atraer turistas a estas terras da Arousa cun eslogan parecido, pero ímonos atrever a dicir que Rianxo é un paraíso para quen ande a procura de imaxes fotográficas. Falo de vila, parroquias, territorio, ceo e mar. Do Rianxo enteiro. Este recanto, pequena fisterra pola parte sur, ofrece unha chea de posibilidades para perpetuar momentos, resaltar detalles, captar matices da luz, cazar metáforas ou privilexiar puntos de vista, que todo isto ven a facer quen pón en marcha o obxectivo dunha cámara fotográfica con máis ou menos fortuna.

Para os amantes da arquitectura popular, aínda conserva as trazas dos devanceiros. Desde o campo comunal de hórreos de Meiquiz ata as enormes graneiras do Araño ou de Viturro, hai unha variedade moi ampla destas construcións, que reciben nomes ben diferentes en Galicia. Abandonadas, en uso agrícola e mesmo como elemento decorativo, teñen características propias do territorio mostrando non obstante ben diversas facturas e remates. Confeso o meu gusto polos cumes en forma de castelo e a sorpresa de ver o gato entronizado como defensor do millo contra a ratume. Hai tamén abondosos pombeiros, exentos ou na parte superior das casas, pasadoiros nas paredes das fincas e un que outro pousadoiro de feixes cabo dalgunha porta. Abondan os cruceiros e non esquezo tampouco as fontes-lavadoiro, as parras do aire e outros elementos importantes como os milenarios petróglifos que se espallan polas laxes. Verbo do mundo vexetal, avanzou demais a arboreda foránea, pero hai un xardín en cadansúa casa, florecidos a maior parte do ano coas máis variadas especies, mesmo de plantas que nos nosos habitats veñen sendo do interior. As rosas e as camelias son un cebo excepcional para quen anda á pesca destas raíñas das flores.

DANZA DAS AUGAS EN SETEFOGAS

A súa condición de fisterra nunha ría con illas e illotes incrustados na paisaxe mariña e serras de separación dos ríos que lle entregan as augas, configura solpores singulares reflectidos no mar, que nalgúns días son ouro líquido por uns intres. Singulares os que poden fotografarse desde o Monte da Pena onde un que outro eucalipto solitario serve de contraste en primeiro plano e mesmo queda fermoso a contraluz.

Pero son as augas quen enchen as fantasías desta miña afección aparecida ao borde da Arousa. Hai marabillas ocultas nas pucharcas que deixa un trebón onde aparecen mesturadas luces, reflexos, sombras e restos de vexetación morta ou semiviva que todo xunto acaba configurando marabillosos cadros que chegan ata o abstracto. O pavimento de granito luído da vila, ben mollado e con auga almacenada nos desniveis, devolve edificios volcados e fai cadrar toda clase de liñas xeométricas e variedade de cores que aparecen aínda arriquecidos cando na Praza de Castelao hai colocadas luces que iluminaron a verbena da noite anterior.

E que dicir do mar, protagonista e esplendoroso medio? El é quen dá máis posibilidades de contidos. As faenas de pesca e marisqueo, as embarcacións, a presenza da visitante e elegantísima garceta que pasea pola ribeira, o momento de secado ao sol dos corvos mariños, a riqueza cromática e de textura dos refugallos deixados polas marés, as diferentes pegadas que aparecen nos areais…

VERBENA DA GUADALUPE

E quero facerlle honra ao lugar privilexiado para os reflexos e as deformacións das ondas que orixina o vento nas cheas, que é Setefogas. Dalgunha fotografías que teño tomado nesas circunstancias, unha vez traballada coas ferramentas que hoxe poñen ao noso alcance os programas informáticos, ten dito a pintora Ana Costas que evoca un cadro de Hundertwasser. Tamén nisto debe haber bastante hipérbole, pero as imaxes si que son sorprendentes.

MEMENTO

CEMITERIO DA CHAIRA LUGUESA

De non ter percorrido outra vez a beira daquel río, quizabes non o volvese recordar. Pero alí estaba o penedo de sentaren as tardes de xuño, baixados de cadansúa aldea porque non había escola polas tardes.

El falaba da tristeza do abandono materno e da admiración polo pai que criara os cinco irmáns… Ela cría que buscaba alí a nai, a protectora perdida.

Un día aguantaron a tronada durante os oito quilómetros que había ata o coche de liña dos venres. Chegaran mollados como pitos. Riron a gargalladas e miráronse de xeito diferente. Ela descubríu naqueles ollos azúis un enigma que nunca chegaría a comprender.

Desde as Milicias Universitarias do campamento de Monte la Reina, escribiulle varias cartas difíciles de responder. Eran longuísimos monólogos. E así acabou todo.

Ata  que se interpuxo o penedo do río de montaña.

Xa lle foi difícil recordar o segundo apelido. E, cando o tivo, foi mirar a Google que fora del. Estaba en Facebook, pero non o era. Tamén había a entrada de tres esquelas, pero só na terceira figuraba a familia. Seu pai, xa non. Os irmáns, a muller, fillo e filla, nora e xenro, e unha neta. E aparecía a nai que quería e odiaba a un tempo.

Morrera o día de San Martiño do pasado novembro. Ese día das castañas funerarias ela tamén sentira que morría un pouco.

Cos ollos perdidos nun azul de río, ceo e enigma, pechou a modo a fiestra do Google. E borrou dúas bágoas das pálidas meillelas.

UN IVE QUE NON CESA

En impreso solicitado por unha asociación galega que aspira a premio á conservación cultural europea indicase, en castelán, que se cubra en inglés ou francés porque non será lido noutra lingua. A responsable da lectura queda aleuta preguntándose quen manda logo na Europa outravolta raptada. O uso das linguas está ligado ao mando e o mando está na Alemania que receita a subida dun IVE que non cesa. Por iso a desorienta a escolleita dos idiomas. Pero Europa anda algo rara e así hai que aceptala.

Simultaneamente, andou unha peregrinatio laica de automóbiles a centros comerciais e gasolineiras para aprovisionarse co IVE calculado pola vella. Onte, nunha casa onde hai criaturiña recente, mostráronme o cuarto de invitados atestado de cueiros. Seica botaron contas e aforraron moito. E quen sabe se non haberá por aí naves industriais almacenando cueiros e similares por un precio inferior á subida do imposto. A medida, que é tan inxusta para os máis pobres como todos os impostos indirectos, resulta unha disuasoria para o aumento da natalidade que tanto precisamos. Da mesma maneira, sae tamén oneroso deixar este mundo pola carestía da sanidade privada –a pública está en regresión- e a do enterro, feito polo que as familias procurarán que non haxa nin nacementos nin decesos, empeñándose a fondo no labor. O noso estancamento demográfico mostrará, a partir de agora, unha pirámide levitando.

A aplicación da suba –antes moi rexeitadada por capitostes e capitostas do partido gobernante- aos diferentes produtos e servizos tamén é rara. Como se se adxudicase por  procedemento aleatorio, porque non parece que sequera siga a orde alfabética. Igualar o IVE dos servicios fúnebres ao dos espectáculos parecería unha irreverencia a primeira vista. Mais tomando repouso e pensando en Galicia, se cadra non vai tan descamiñado. Porque os enterros galegos teñen –e tiñan no pasado sobre todo- moito de celebración e non só relixiosa. Desde as ancentrais comidas funerarias compartidas, das que aínda eu teño participado sendo mociña, ata o encontro por excelencia dos parroquianos rurais que podían quedar xogando a partida na taberna ata 48 horas antes de volveren para a casa, é certo que os enterros sempre foron encontros especiais, incluso para comerciantes que facían negocios entre o canto do Dies Irae.

CEMITERIO DE ADINA