A NATUREZA COPIA “O BERRO” DE MUNCH NUN EUCALIPTO

NÓ DUN EUCALIPTO RIANXEIRO

A NOTA ABERTA

ALUMNAS DE 3º DE MAXISTERIO (1960) NA PRAZA DE ESPAÑA

A profesora de Matemáticas de Maxisterio chegaba á clase e mandaba botar os cadernos ao chan. Non permitía tomar apuntes e problemas non se facían. Xa que logo, eran innecesarios. Despois daba unha volta polos pupitres para se cerciorar de que non quedaba soporte no que se puidese anotar nada.

Un día Villar arriscouse a escribir a explicación das coordenadas cartesianas no muslo dereito, subindo a perneira do pololo. Aquela lección aínda a ten gravada na cabeza, fresca como unha rosa.

-He convenido en un infinito. Si fueran 2, podían ser 32. Gira, gira, gira en un determinado sentido no teniendo ni máis ni menos, ni menos ni más, siempre, siempre positivo valga la expresión, si os dais cuenta. Con lo cual se demuestra que no tiene importancia ninguna quedando así terminada la función.

Villar puxo xa dous cóbados na mesa como a maioría das compañeiras. E cando a profesora pasou á segunda fase, picou con mentes de borrar a posibilidade da sospeita.

-¿Algo que preguntar? –dixo a profe confiada en que ninguén se atrevía- ¿Algo que no hayáis entendido?

E Villar atreveuse a dicir que non lle quedara moi claro que eran as coordenadas cartesianas. A profesora colleu da mesa o programa da asignatura e preguntoulle un tema dos do final. A moza contestou que non o sabía, póndose rubia porque era moi boa alumna.

-¿Y te atreves a preguntar las coordenadas cartesianas sin saberlo? Pues aquí te queda una nota abierta y te la cerraré cuando me parezca.

Villar non sabía tampouco que era unha nota aberta, pero axiña aprendeu que viña a ser unha ferida que non curaba: unha sangría ou un manancío de pus permanentes… Porque cada dous por tres volvía preguntarlle e, respondese o que respondese, ela dicía que a nota seguía aberta e que estaba suspensa mentres non se pechase.

A principios de febreiro veu unha profesora nova, magnífica. Explicaba ben e trataba con equidade. Pero atopou a nota aberta. É á hora de lle poner a calificación final, falou coa alumna para lle explicar que non lle quedaba máis remedio que ter en conta a outra parte da asignatura, polo que tiña que rebaixar o sobresaliente que merecía a un aprobado.

Pero a Villar abondáballe saber que aquela nota quedaba pechada para sempre. Para sempre. Para sempre…

 

 

INSTRUTORA ELEMENTAL

PRAIA DE REINANTE

O primeiro de xuño de 1959, o segundo curso de Magisterio Femenino de Lugo partíu para o Campamento de San Miguel de Reinante a sacar o título de “Intructora Elemental de Juventudes”, necesario para exercer a carreira. Eran 90 e nas instalacións só cabían 88, mandos á parte, que tiñan habitación individual. Vilas e Villar quedaron sen cama e pasaron o mes durmindo entre as da enfermería e as que deixaban libres as que enfermaban. Na mesa, fóronlles facendo sitio as amigas e nunca tiveron que comer nin na man nin de pé.

O día empezaba cedo con Misa oficiada por un capelán que ía tomar de paso un mes de repouso mental. Mañá e noite facíanse na capela ledaíñas bíblicas en ton  salmódico dialogado. E sendo case imposible facer de corenta e cinco voces unha soa afrautada cun só tempo,  non saían e había que repetir, sobre todo no serán, que o único que se retrasaba  era a cea, ás veces ata as 12 da noite.

 -El Señor es mi pastor/ nada me falta.

-En lugar de pastos me ha colocado…

-….

-….

-Mil saetas caerán a tu siniestra/ y a tu diestra diez mil,/ mas ninguna te tocará.

-Tú en cambio abrirás los ojos/ y verás el pago que se dá a los pecadores.

Cando ía saíndo, Gandoy dicía: “¡Uf, canta saeta!”. Riamos e volta a empezar. Vázquez dicía outra cousa. Risas de novo e así ata a desesperación. Aí a medio mes, a xefa caeu dunha tarima mal colocada e rompeu unha perna. Desde aquela o rezo foi menos rigoroso.

A aprendizaxe reducíase a ximnasia na praia, manualidades femininas e sermón. Villar cortou a pranta do pé cun cristal e varios días tivo que facer carreira por area miúda como azúcar salitrado coa ferida aberta. Só había exención para cousas serias.

Nos sermóns do capelán era tamén difícil aguantar as gargalladas.

-Cuando iban a fusilar a Jesucristo…

Algunha recordáballe que aínda non se inventaran os fusís e el respondía que tiña unha gran revolución interna. Vázquez aducíao a que comía as cereixas da sobremesa coa groia.

Os festivos quedaba algún tempo solto e aproveitaban para ir á praia, pois non había moito para onde coller. Pero o mellor foi o día de San Xoán, patrón de Benquerencia. A comida, medio festiva e na tarde, dúas horas libres para ir ao baile. Villar non era amiga de lle dar ao pé se non danzaba e quedou cunha empregada do traballo de cociña e limpeza sentada no banco dun chiringuito. As mozas eran guapas e tiveron éxito. Os mozos rifábanas e pasaron unha tarde divertida, incluída Villar, que así podía ir fixándose en todo.

Antes da cea houbo toque de xuntanza. A xefa foi lendo a lista das que bailaran con rapaces, todas menos Villar. Aceptados os feitos, comunicou que as 89 quedaban castigadas a non saíren do recinto os días que faltaban. Villar, investida dunha certa autoridade por tan inusual feito, preguntoulle por que non avisaran de que non se podía bailar con rapaces. A da perna escaiolada respondeu no ton solenme de frase lapidaria escrita nalgún código de moral:

-Porque en la libertad se conoce al individuo.

A Villar, que sempre tirou a solidaria e como tal a consideraban as compañeiras, foille doado non volver tampouco á estrada para mercar xelados ou agardar o fotógrafo. E o 31 de xuño saíron todas en autobús cara cadansúa casa. Levaban impreso en cartulina o valioso título de “Instructora Elemental de Juventudes”.

MANUEL DOURADO IN MEMORIAM

DOURADO, NUNHA TARDE DE TERTULIA EN ABUÍN (1998)

Fóisenos Manuel Dourado Deira, autor de Conversas con Teresa Castelao (Sotelo Blanco, 1999) e A Mestresa da Casa-Museo: Unha Rosalía rediviva (Deputación da Coruña,2009) sobre Maruxa Villanueva, xornalista colaborador deste mesmo medio e da Revista Encrucillada, e mestre con entrega. Nacido na parroquia rianxeira de Asados (1929) foi labrego de neno e despois músico. Iniciou estudos xa adolescente e, alén de ser mestre, licenciouse en Dereito. Con tales datos, descubrimos un home traballador, un loitador nato para vencer limitacións económicas e culturais que marcaba naquel momento a aldea, e a desolación que no país deixou a guerra civil cando ultimaba a súa infancia. En compañía da súa dona, Avelina González, deulles carreira ás tres fillas e colaborou no eido cultural coa actitude dos bos e xenerosos. Sei, polas nosas conversas, que deixa un libro inédito sobre os inicios do retorno de Castelao, do que agardaba ilusionado a súa publicación. Membro da Fundación Castelao, formou tamén parte da asociación Galicia Viva que publicaba unha revista homónima, das primeiras dixitais, grazas á colaboración do que foi seu alumno, Luis Ordóñez Gonçalves.

Manuel Dourado, como músico que foi, era un melómano que disfrutaba os xoves dos concertos da Real Filharmonía de Galicia no Auditorio de Santiago e unha desas persoas que se atopaban na gran maioría dos actos culturais celebrados nunha ampla contorna co centro en Rianxo.  Manuel Dourado Deira estivo vinculado ao movemento de renovación cristiá que xurdiu en Galicia despois do Concilio Vaticano II e se arremuiñou arredor de Encrucillada, Revista Galega de Pensamento Cristián, de cuxa mesa de redacción formou parte. Xa que logo, o Deus no que el creu, terao acollido no seu seo tal como el desexaba. Para os galegos e galegas deixou a testemuña espiritual de ter feito manda testamentaria pedindo que as palabras que acompañasen os actos que rodearan a súa morte fosen as do noso idioma.

Desde o punto de vista persoal, débolle a Manuel Dourado anoar o lazo que me vincula con Rianxo, pois foi el o encargado de buscarnos por esta ribeira de Arousa unha casiña aldeá para volver ao mundo rural que nos fai entoar o Beatus ille horaciano. Que esta terra, que era a súa e tanto amou, lle sexa leve no seu regreso definitivo.

 

A CRISTA DA BUBELA

PALMATORIA VEXETAL

A anciá escoitou devotamente ao poeta que intercalaba uns versos en occitano. Cando acabou, díxolle emocionada: “Envéxoo e felicítoo. Sabe vostede a lingua máis importante do mundo, a da nai de San Francisco de Asís”. Iso era para a anciá a lingua de Oc. Para os estudiosos, é un idioma minorizado que produciu unha marabillosa lírica medieval. Para os xacobinos é un patois que non merece atención nin continuidade. Mágoa que tamén llelo pareza aos falantes que non tentan trasmitila e a substitúen por outra.

O valor dos idiomas depende das miras de quen llelo outorga. Nin o número de falantes, nin a capacidade de asumir a globalización gallopando nun proceso engulidor de adelgazamento e superficialidade na relación máis mercantil, dan un valor absoluto a cada idioma da bendita Babel… A lealdade dos falantes, a intencionalidade dos políticos que toman decisión e a cultura dos usuarios das falas con marchamo de importantes son quen de conservar a glotodiversidade que xerou a especie humana e que hoxe está en perigo. Non se lles pode perdoar que non o fagan.

LAVAR A ROUPA

A nena, moi pequena, estando na casa da avoa da Venta, acompañou a tía Rexina a lavar a roupa no río Cruzul. A tía soltaba as sabas da pedra de refregar suxeitas por unha esquina e elas baixaban polo río canda a auga. A nena non sabía se mirar para o percal ondeando ou para as troitas que bulían ao lado por entre os mofos das pedras. Naquel movemento das troitas e das sabas aniñan os seus primeiros recordos.

A tía cantaba:

Ay, río, no te quejes

que el jabón no te mata…

E a nena ría na mañá de sol.

Seguro que era un luns. O calendario das mulleres da posguerra sinalaba un día para cada tarefa extra. Catro eran para a roupa. O luns, lavar. O martes, repasar -a mamá chamáballe zurcir, aínda que ela non zurcía-. O mércores, pasar o ferro. O xoves, gardar nos armarios e organizalos. O venres e o sábado quedaban para outros traballos: cristais, solos, caixóns, despensa… O domingo mudábase de roupa e o luns volvía empezar o ciclo.

En Becerreá, onde vivía a nena, as mulleres ían lavar a Valicedo, se o tempo o permitía, e quedaban alí o día enteiro. Poñíanlle o primeiro xabrón e deixábana abrandar. Despois, o segundo. Poñíana a clareo. Pasábana e tendíana. Cara a tardiña, volvían coa roupa pregada ulindo a limpeza nas cestas que subían á cabeza.

Pero a mamá era diferente. Lavaba cando podía na fonte do Tupino, cerquiña da casa. E cando unha prenda se rompía, a mamá compraba de novo, porque era costureira e gañaba diñeiro no tempo adicado á rotina da perfecta ama de casa. E a mamá pasaba o ferro todos os días polas costuras, os petos, as lapelas, as lorzas, os bieses, as mangas e os rematados das prendas. E usaba almofadiñas e burros para adaptar as prendas, que outras mulleres non tiñan.

Un día que estaba axoenllada na fonte do Tupino poñéndolle xabrón á roupa, a nena e o seu irmán romperon unha ola que querían cambiar de sitio na cociña. Aínda tiña algún mel, que empezou a verterse polo chan terreño. O papá oíu o estrombido e foi mirar que pasara. Os nenos estaban a chorar. O papá só lles dixo que esas cousas pasaban e mandounos onda a mamá a preguntarlle como se chamaba o malecón do paseo de San Sebastián, onde ela vivira once anos.

A nena, que era a maior, foi repetindo a pregunta para que non se lle esquecese e fíxolla á mamá cando chegaron. E ela contestou:

-Rompeolas.

A nena era moi pequena para saber que o papá era o home con maior sentido do humor que ía coñecer e que ben poucas veces se enfadaría con eles.

TENDEDEIRO

DÍA INTERNACIONAL DO MIGRANTE

MULLERES INMIGRANTES EN MOLLET (BARCELONA)

O século XXI, na escalada dunha crise económica sen precedentes da que non se prevé a saída, viu aumentar as migracións de forma galopante. A xente do terceiro mundo segue a abandonar o inferno terrenal no que vive a súa maioría, con risco de perder a vida no camiño, e moita da que habitaba tranquila o sur xeográfico e económico de Europa ve tamén limitada a posibilidade de desenvolver a súa vida no país de orixe.

Ante este feito, xa no ano 1990 a Asemblea Xeral da ONU tratou na Convención Internacional sobre a protección dos dereitos dos traballadores migrados e das súas familias. Pero, ao iren a máis os fluxos migratorios en todo o planeta, no 2004 proclamou o “Día internacional do Migrante” fixado para o 18 de decembro. Os estados membros da ONU, e as organizacións intergubernamentais e non gubernamentais, deben conmemorar este Día Internacional difundindo información sobre os dereitos e liberdades fundamentais dos migrantes, o resultado das súas experiencias e as novas medidas que poden implementarse para protexelos.

O secretario xeral, Ban Ki-moon, emitiu este ano a seguinte mensaxe: «Coas restricións presupostarias, observamos a aplicación de medidas de austeridade que discriminan os traballadores migrantes, unha retórica xenófoba que alenta a violencia contra os migrantes en situación irregular e propostas de leis de inmigración que lle permiten á policía elaborar perfís dos migrantes con total impunidade. Durante as crises económicas, paga a pena recordar que sectores enteiros da economía dependen dos traballadores migrantes e que os empresarios migrantes contribúen á creación de emprego.»

Hogano, esta conmemoración coincidiu cunha setenza do Tribunal Constitucional que abre as portas para que non se lles negue a sanidade aos inmigrantes sen papeis, avalando así a atención sanitaria universal á que teñen dereito. Porque o dereito á saúde, que consagra a Constitución, debe prevalecer sobre o beneficio económico vinculado ao aforro que procura a discriminación sanitaria, decretada polos recortes implantados polo goberno central en abril. A norma exclúe aos sen papeis da asistencia normalizada, pero coa sentenza levántase a suspensión dun decreto do goberno de Euskadi, que se rebelou contra estes recortes consonte ao instituído pola ONU.

CALDO, PAN E COMPANGO

O caldo é o noso prato nacional. Foi esta auga a ferver á que se lle van amecendo cousas quen quitou a fame dos nosos antergos e quentou os seus fríos. Caldo pego, de castañas, de leite, de fréxoles, de porretos, de verzas, de repolo, de navizas ou de cimos, e algunha outra variedade que sen dúbida se me escapa, foron para moita xente comida de almorzo, xantar e cea. Aos de verdura de folla uníronse as fabas e as patacas como constitutivos fundamentais, e o unto como sabor máis característico. “O caldo que non ten un pouco de

CALDO DE REPOLO

unto/ non está no seu punto”. Este acabou sendo o caldo clásico ao que presta sustancia e graxa a carne que coce con el, fundamentalmente de porco, pero tamén de becerro e galiña. Un caldo ben sazonado agradece tamén o seu chourizo e para os máis amantes de sabores ensunllosos, un óso de cana de vacún ou de xamón.

O caldo é un prato dieteticamente completo, aínda que adoita estar sobrepasado da graxa saturada desprendida das súas carnes, entre as que parece imprescincible o touciño entrefebrado que hoxe chaman beicon ata os que toda a vida lle deron o seu verdadeiro nome. Por iso, non está demais controlarlle a graxa destonándoo un pouco ao final e, se fose necesario, corrixindo a súa falta cunha pequena cantidade de aceite de oliva moi suave para que non altere o sabor. En moitos lugares de Galicia, as carnes que acompañas o caldo son consideradas “cocido”, pero permítanme que eu reserve ese nome para o prato suculento e escorrido que vai acompañado de garabanzos e hoxe constitúe un prato único e deixa o seu líquido para unha sopa de pasta ou de pan. Sexa como fose, é un prato moi estimado pola xente maior dada a facilidade para a súa inxesta, polo ben que asenta o corpo entrado en anos e non poucas veces por establecer recordos co pasado.

Este prato de noso foi adaptándose, xa que logo, á innovación, pero hoxe non é moi doado xa reconvertelo. Segundo o meu gusto, o puré solto coa súa base que algúns afamados restaurantes presentan envasado nos entrantes non pasa dun xogo culinario. Pero onde si podemos facer aínda innovacións é no compango, o que se come co pan despois do caldo, é dicir, ese segundo prato que de xeito natural o complementa.

PEMENTOS MORRÓNS CONFITADOS

Veño de comprobar canto agrada os sentidos esa carne presentada de forma estética e acompañada doutros vexetais que vaian máis alá dunha ensalada e que fagan bo casoiro con toda a variedade. O experimento consistiu en confitar pementos morróns en aceite de oliva co seu correspondente allo e cullerada de azúcar, ata que empezaron a se caramelizar. Sobre esta base, as carnes partidas e colocadas con algo de xeito. O resultado mereceu un aplauso xeneroso dos comensais. Para a cociñeira, foi un pracer atopar ese segundo prato que segue a un caldo normal pero vale para un lucimento.

O MAR DAS FOCAS MORTAS A TRASTAZOS

NADAL 2012