AMANTES

PROXECTO “PEDIGREE”

No IES García Barros d’A Estrada, o profesor de Literatura Carlos Loureiro Rodríguez coordina traballos de aprendizaxe solidaria nun Taller de Creación Artística combinando o audiovisual e a literatura. Este traballo comezou con Dairas, unha curta coa técnica do “Stop Motion”, moi premiada, que acabou acompañada dun libro de poemas con tradución ao árabe. O resultado da venda do proxecto Dairas foi para a aula “García Barros” do Campo de Refuxiados do Tindouff en solidariedade co pobo saharauí. O resultado final foi utilizado como material pedagóxico en moitas aulas e materias pola súa interdisciplinariedade.

O segundo traballo que coordinou o profesor Carlos Loureiro é o “Proxecto Pedigree”, cuxa finalidade é promover o bo trato dos humanos aos animais e o respecto aos seres vivos, empezando polos máis próximos nos afectos e na xeografía. Pedigree tamén nace como audiovisual, elaborado coa mesma técnica, e recibiu moitos recoñecementos, como pasara con Dairas. O audiovisual, que trata das relación dunha nena e unha cadela, xa rescatada dun refuxio e abandonada outravolta polos novos donos ao non ser admitida nos hoteis polo verán, estreouse hai un ano no Teatro Principal d’A Estrada. A mala sorte e o abandono da cadela acabará tamén afectando a familia, que se verá rota pola crise económica. A curta está inspirada no caso dunha cadela real, recastada, chamada Nika, cuxa historia tivo a potencialidade de sacar esta pequena obra de arte das mans dunha comunidade escolar concienciada do que supón o maltrato animal en calquera manifestación.  

Pedigree segue acumulando premios e acaba de conseguir o galardón ao mellor audiovisual de ficción en Bacharelato no  “III Certame Audiovisual IES Monte Carrasco” de Cangas e o premio extraordinario do público. O proxecto Pedigree  inclúe tamén un libro de relatos sobre o trato con animais no que colaboran vinte escritoras e escritores das nosas letras que quixeron facer a súa achega literaria e altruista a este produto artístico e solidario que edita o Concello d’A Estrada coa mensaxe implícita do rechazo do maltrato aos animais. O proxecto pagóxico pretende ao mesmo tempo un efecto de concienciación na contorna do centro, por iso os 10.000 euros que pretenden obter da venda da edición conxunta irán destinados a unha ONG estradense.

 

ELIXIR UN NOME

 

 

Os papás da nena mudáronse para unha casiña de seu uns días antes de que nacese seu irmán. Ela non sabía que ía ter un irmán, pero unha tarde levouna súa madriña  e non quería volver ata que as avisasen.

Xa de noite, mandáronlles recado. Volveron e abriu o papá, que a estaba esperando. Colleuna no colo e díxolle:

-Tes un irmán. Estivo preguntando por ti, pero agora quedou durmido. Anda con coidadiño que non esperte.

A nena púxose moi contenta e foino ver, pisando moi amodo.

Estaba envolveitiño nunha manta e botado no chan do cuarto. A mamá estaba na cama e había xente arredor dela. A señora Estrela de Constante, que tamén se chamaba a parteira, separoulle a manta ao neno para que o vise e deixoulle mirar como lle metía culleradiñas de macela azucarada na boca.

Cando lle deixaron ir bicar a mamá apertouse a ela. Quería quedar alí pero mandáronlle volver para o recanto do neno. Veu o papá e díxolle á orella que chegara nun caixón. Pero a nena non o creu. Vira moitas cousas raras na habitación. A mamá estaba enferma, todos a coidaban e falaban de que viñera o médico don Jaime, dono da casa onde nacera ela. Non creu o da caixa, pero non preguntou nada. Só miraba para aquel neno tan bonito. ¡Xa tiña un irmán para xogar!

Deitárona e axiña quedou durmida. Cando se ergueu pola mañá e foi mirar, o neno estaba na cama coa mamá. Ela tamén se meteu polo outro lado para non o mancar. Despois veu o papá e saíu xogar con el por entre os barrotes dos pés da cama. O papá empezou a dicir que Ovidio era un nome moi bonito. E á nena gustoulle moito. ¡Si que era bonito! E despois preguntáronlle:

-¿Como queres que se chame teu irmán?

E a nena dixo:

-Ovidio.

-Pois así mesmo lle imos poñer –dixo o papá

E marchou apuntar o neno con ese nome.

¡Que contenta estaba! Seu irmán íase chamar como ela quería e mamá xa sanara, porque se ría. Volveu meterse baixo das mantas e quedaron durmidos os tres xuntiños.

A nena tardaría en saber que Ovidio era  o irmán do papá que fusilaran aos 17 anos no 1936. E que o papá lles ía poñendo ese nome a todos os nenos que podía, como lles poñía Elvira a todas as nenas, que era o nome da mamá. E que ese nome non o elixira ela, aínda que o parecese. Pero era igual. Soubo, e sabe, que aquel 18 de outubro, que aboia na memoria, foi un dos días máis bonitos da súa vida.

 

 

 

 

AS SANDALIAS DO SAN XOÁN

Entre os primeiros recordos da nena, uns están na festa do San Xoán. A mamá mercáralle unhas sandalias azúis e fixéralle un vestido da mesma cor cun canesú cadrado marcado por volantes. ¡Que bonita debía ir! Todos os que a vían baixando pola calella dicíanlle: “¡Que guapa! ¡Que guapa!”

Unha banda de música baixaba pola Estrada de Arriba tocando algo que á nena lle gustaba. Por iso marcaba a música cos pés na beirarrúa, onde parara para ver a festa de man de súa tía. A mamá non puidera saír porque estaba algo enferma. Devolvera a comida e fixéranlle moitos mimos. O papá quedara con ela.

Diante da banda viñan os cabezudos. ¡Moito medo lles tiña! A tía mercáralle un xelado, que lle gustaba. Mmmmm! Cando os tivo cerca, quixo esconderse entre os fruncidos da saia de súa tía pero un dos cabezudos empezou a lle facer garatuxas. Co medo, caeulle o xelado e grazas que non manchou os vestidos. E xa non houbo outro, porque non levaban máis diñeiro.

A banda non daba pasado. Eran moitos, moitísimos os músicos. E cando os cabezudos estiveron lonxe, a nena volveu bailar dándolles aos peíños ao son daquela peza que tocaba a Banda da Mariña de Ferrol, que despois seguía para o San Pedro de Burgos.

E os foguetes:

Xissssss PUM.

Xissssss pum pum pum pum pum.

Xissssss PUM.

Aos foguetes non lles tiña medo. Facíana rir. As festas, se non hubese cabezudos, serían moi bonitas.

Na Estrada de Arriba estaban tamén as “ruedas” de pólvora preparadas para estoupar pola noite dando voltas e soltando chispas. Ela veríaas desde a fiestra, se non quedaba antes durmida. Procuraría non cerrar os ollos para que a collese o papá no colo e llas ensinase, porque desde a ventá da casa na que nacera víase moita estrada.

Tanto bailou ao son daquela música que se lle desfixeron as sandalias. Súa tía subiuna no colo para a casa e a mamá chorou co disgusto de ver así un calzado novo. Pero ela deulle moitos bicos para que non chorase e sanara axiña.

Para o outro San Xoán xa tiña a seu irmanciño. Pero desa festa non recorda nada.

 

A UTOPÍA II

 

E puxéronse a andar xuntos para arranxaren o mundo.

 

SEMIPERÍMETRO POR APOTEMA

 

 

Fun o mercado de Rianxo para mercar ervellos. Aguilloada pola gorentía desta legume cando se cociña cun chisco de cebola, leituga e menta fresca, atopeinos. Pero non máis poñerlles os ollos, veume á cabeza a frase “semiperímetro por apotema”. E, como un trastorno obsesivo compulsivo, impediume dedicarme a outra cousa que non fose descifrala. Parecía unha fórmula matemática, pois perímetro pertence á xeometría á física. Tivera que a aprender aínda que nunca me servise máis que para se interpor entre os ervellos e eu. En realidade todo serve para algo, como cavilei escoitando ao poeta palestino Mahmud Darwish de cuxo discurso só comprendía a preposición “en” e a forma verbal “era”. Pero dous anos de aprendizaxe do árabe ensináronme que os libros escritos nesa lingua empezan polo que nós consideramos final e que o Cid era un home sen escrúpulos.

Pero volvamos á fórmula intrusa. Primeiro tiña que recordar que era a apotema, porque o de perímetro xa o sabía. Apotema trastocouse con apoteca, que é como lle din nalgures ás boticas. ¿E el sería unha fórmula química? Non parecía, porque o perímetro non afecta aos cambios. Quería volver ao mundo dos ervellos pero os trastornos obsesivos non son doados de vencer e, tal como os que tocan vinte veces unha raia ou lavan as mans sen se poderen reprimir, eu teimaba coa ledaíña formularia a ver se lle atopaba xeito non a que se presentase de súpeto senón a descifrala.

Nestas a vendedora, amolada por me ver pampa, díxome rozando no cabreo: “Nin un céntimo menos de tres euros, que custa moito colleitalos e defendelos dos merlos e do tourón”. E foi daquela cando puiden volver á realidade, ver que eran carísimos e renunciar, por esta primavera, a recuncar na ambrosía dos ervellos frescos cociñados con cebola, leituga e algo de menta. 

CHUVIA

 

 Sei que pasou

pero quixen mirala

no seu recordo

DOS CALDOS MENORES

Nos tempos da gastronomía de estación, cando se comía o que produce a terra sen conservación, invernadoiro nin longo transporte, as verduras do caldo escaseaban e aparecían novos produtos na horta. Daquela facíanse caldos máis puntuais, que vou chamar menores. Non gozaban de tanto prestixio, pero había que lle botar ao estómago algo diante do compango, se é que o houbese. Polo xeral, eses caldos non levaban fabas e o proceso de elaboración era máis curto.

Viñéronme á memoria ao mercar unha mada de ceboliñas con follas tréfegas. E antollóuseme caldo de porretos, que se lles apañaban na horta antes de as arrancar. Non recordaba a receita, pedina pola rede e chegoume unha desde a miña terra e outra desde Buenos Aires, onde emigrou canda a xente. E foron os porretos ao caldo, coroándolle o final cun rustrido no que coubo unha uña de unto.

Canda el volveron á lista de recuperación da cociña pobre, na que ando empeñada, o de ervellos –chícharos-, cun punto exacto de dozura e pastosidade, que tamén leva rustrido sen unto, e o de leitugas. Agora as leitugas andan uniformadas porque se mercan en semente ou planta e o mercado tende á homoxeneización de unha ou dúas variedades, “folla de carballo”, a que máis se leva, e “iceberg”, a que máis se conserva cortada. Cando as leitugas eran polo seu e había “folla de mulo” ou “romanas”, botábase man delas para un caldo moi especial, demasiado doce e inconsistente, que se cociñaba como era habitual coas mesmas sustancias da carne e mais do unto. Ata para min, interesada na recuperación daquela cociña dos tempos idos, que  ameazan con volver, en que se facía inxeñería culinaria para alimentar a familia aproveitando todo o que había á man, este este caldo de leitugas tiña pouco creto pola súa rareza. Aínda así, vouno facer calquera día para comprobar se me mudaron os gustos coa experiencia. Cando o había que comer non andara mundo nin tiña contrastado sabores e texturas, e mesmo é posible que hoxe, téndolle doado á boca variedade de contrastes, o atope un prato saboroso e me reconcilie con el como co fixen co touciño.

O que si saco á mesa todos os anos, chegado este tempo, é un caldiño de fréxoles ou feixóns, incluído entre os menores porque está circunscrito a unha comarca. Pero é unha variedade que en nada desmerece aos caldos de prestixio: de nabizas, cimos, verzas ou repolo.

 

AMOR

 

Morrerá triste

se non descubre amor

no seu xardín

XORNALISMO LITERARIO

 

Son filla dun pai que pensaba en feminista e tiña postas en min as súas frustradas aspiracións á xornalista, facéndome constante louvanza do traballo máis engaiolante do mundo, pero non co desexo de que eu me sentase na mesa dunha redacción para trafegar noticias da realidade ao papel. A idea que aquel artesán, pobre pero cultivado, imbuía en min era a de “escribir nos xornais”. Para iso contaba unha e cen veces a historia dun artigo que publicara en “El Progreso” de Lugo titulado “El ciego de Gondel”, que nacera dunha anécdota acaecida na súa xastrería.

A moza do cego de Gondel, que lle viñera encargar un pantalón de pana, desde que xa marcharan volveu subir as escaleiras, agora ela soa, para lle dar o derradeiro recado do seu amo en ton solemne: “Di o cego, que non lle bote os petos do pantalón de dril, senón de lenzo”. Contábame el que lle resultara tan motivadora aquela intervención que fixera o exceso de intercalala na lingua que non imprimían as rotativas.

Coa idea de que o xornalismo era unha creación emocionada que nacía dunha frase suxerente, cheguei a Lugo para estudar Maxisterio, carreira curta que se axustaba ás posibilidades económicas da famila, disposta a conquistar de paso “El Progreso”, o mítico xornal dos lugueses. Para iso empregaba as horas libres en percorrer a muralla e en revisar a catedral e as salas do museo, que era o que máis me podía emocionar. Tiña a certeza de que atoparía a frase máxica que ía dar un artigo de calidade co que sorprender a meu pai.

O resultado foi desalentador: nada do que vía ou escoitaba me regalaba aquel galano. Por iso meu pai se tivo que conformar con que, máis tarde, eu exercese durante dous anos a corresponsalía dunha emisora de radio que consistía en narrar as novidades acaecidas na comarca dos Ancares nunha crónica por semana.

Para este traballo, que tiña os seus encantos así e todo, elixíranme porque acababa de publicar un libro de poemas. Xa que logo, xornalismo e literatura parece que andaban cerca. E, aínda que non me atrevería a lle chamar xornalismo literario nin moito menos, tamén sei que aquilo foi o inicio, pois procuraba darlle á redacción a máxima orixinalidade, ver sempre un tratamento persoal e poñer nel a mellor vontade de estilo propio.

Esta experiencia acabou no 1974 e non volvín ter relación cun medio ata 1992, cando me animou a entrar en contacto coa prensa o meu home, Xesús Rábade Paredes, que é tan amante do xornalismo literario como era meu pai morto xa había tempo.   Foi así como empecei a publicar en “El Correo Gallego”, aínda esporadicamente. Algo máis tarde, encargueime do espazo que Xesús pretendía deixar para coller un respiro. Daquela tomei gusto por esta dedicación e alí quedei cunha columniña semanal.

         Estou moi agradecida, como escritora, ao arrequecemento que me prestan estas colaboracións. Porque crear un texto de 1976 caracteres, interxenérico, que hora se parece a un poema, ora a unha narración; ora é descritivo, ora se implica en liña argumental; ora está cargado de humor, ora destila raiba contida; ora se apega ao acontecer, ora é puramente imaxinativo, ten  que ser por forza un labor exercitante e prestar unha aprendizaxe transferible aos textos literarios.

Este traballo suxeito ao tempo  non me agobia porque non o fago a diario. Para perfilar minimamente esta interacción literaria coa sociedade, que é unha das grandes ventaxas de publicar nun xornal, teño sete días para me ir enchoupando co que pasa, analizando a realidade e acotando espazos que me interesan e  poden interesar aos presuntos lectores, tomando notas variopintas para un ficheiro non sempre aproveitado pero útil, diseccionando un libro sobre o que quero falar…

         O que eu entendo por xornalismo literario é unha escrita moi próxima á realidade que atopa o seu sentido editada entre o discurso plural que describe o mundo día a día e complementando a mera persecución dos clásicos cinco “w”. Esta promiscuidade do escritor coa noticia é quen somete este traballo literario a un destino efémero. Estamos tan próximos á realidade que temos que captar o interese dos lectores e lectoras que procuran as páxinas do xornal para enteirarse do que pasa no mundo e que desexan, de paso, disfrutar cun discurso que pode exprimer  as connotacións das palabras, estimular o gozo estético e resaltar a liberdade de pensamento segundo a subxectividade coa que cadaquén é capaz de ver as cousas.

E non querería acabar esta disquisición sen render homenaxe a dous mestres  dos que procuro aprender, cando menos, o valor que ten o xornalismo literario: o noso inimitable Álvaro Cunqueiro, o señor das palabras e do discurso engaiolante, e Juan José Millás, capaz de crear un admirable artigo con só facerlles percorrer ás palabras os profundos recoveques da súa capacidade para ese xénero que el mesmo bautizou co nome de “articuentos”.