CABO DO PETO DE ÁNIMAS

Déronlle á lingua máis dunha hora. Touxeron á conversa a tododeus, facéndolle recortes de tesouras por todas partes. Aínda recoñecendo que os personaxes lacerados o merecían de sobra, quizabes fosen maltratados demais naquel corro metafórico.
Cando non atoparon a quen máis traer ao conto, dixo a primeira:
-Voume, que se me fai algo tarde.
E a segunda contestou:
-Pois seguiremos logo mañá. Como non nos metemos con ninguén…

NO PAZO DE SABADELLE

Galicia ten grandes posibilidades de desenvolver economías alternativas potenciando o rendemento do mundo rural, que tan ben a representa. Os últimos días deste verán tiven ocasión de ver algo que me reafirma nesta teima de louvar a diversificación das actividades agrícolas apartándoas da rotina e do patrón destrutivo da paisaxe e da terra. Foi nunha visita á Granxa Familiar Ecolóxica “Pazo de Sabadelle”, nunha pequena aldea agrícola de douscentos veciños do concello de Chantada. Articúlase arredor dun pazo que ten as orixes no século XIII. Recíbenos co encanto dun espazo nobre habitado, con lugar para os animais, como na súa época de esplendor. Un pazo no que se desenvolve a vida rural cos principios de respecto ao medio ambiente como se facía tamén nos tempos idos. Daquela era normal producir así. Hoxe temos que lle engadir a tal actividade agrogandeira o adxectivo “ecolóxica”.

Esta granxa singular recibiu o “Premio Alimentos de España a la Distribución y Comercio Alimentario” do Ministerio de Agricultura, Alimentación e Medio Ambiente.
na súa XXIV Edición. Outórgase a establecementos de distribución minorista de alimentos e novas canles de comercialización no mercado interior e exterior. A granxa ten xa unha variada e fiel clientela tanto no seu lugar como a través da venda on line dos moitos produtos que constitúen unha tentación gastronómica.  Ademais, recibe visitas de grupo –maioritariamente escolares- que se poñen en contacto con animais,   plantas,   procesos de elaboración de materias primas, e mesmo  actividades artísticas e inxeniosas adaptadas ao persoal.

A produción ecolóxica de carne de becerro, año e capón, canda os embutidos tradicionais da primeira das viandas. Os cultivos da horta como leitugas, cebolas e remolachas. Os froitos secos. A adega e a elaboración de licores de froitas e froitos variados en augardente. A conservación de froitas en  marmeladas e carnes. A  elaboración da máis deliciosa pastelería. Todo ten interese.

Na granxa fanse catas de alimentos preparados polos anfitrións nun marco privilexiado. As carnes, con froitas en augardente cubertas de chocolate negro, son unha delicia. Sono tamén os produtos da matanza e os vexetais. Como signo de autenticidade na recuperación integral, falan a lingua de Galicia. E isto hoxe é sinal de calidade.

Publicado en El Corrego Gallego (27-09-13)

CATRINETA

 

“Lá vem a Nau Catrineta/ que tem muito que contar!/ Ouvide, agora, senhores,/ Uma história de pasmar”. Así comeza o poema “Nau Catrineta” de Almeida Garrett, lenda dun país de mariñeiros virado ao mar e ao mundo. “Catrineta: Conserveira de Compostela”, é un establecemento doutro país de mariñeiros que acaba de abrir na antiga tenda de Ultramarinos Recouso, Tenda de Baldomero ou Tenda de Aurelia na rúa de Altamira fronte á praza de abastos. Está tamén virada ao mar e ao mundo. O ultramarinos familiar creado en 1953 foi a miña primeira tenda compostelana e alégrame que, ao renovarse, a continúe un establecemento que aproveita a experiencia da familia Recouso para manter a tradición do comercio de proximidade adaptándoo aos novos tempos coa mellor fórmula posible: a especialización.

Galicia é un país de mariñeiros que sacan das dúas costas un produto do mellor. Tamén de mulleres e homes que apañan nas ribeiras os prezados mariscos. As nosas augas mariñas son unha benzón para o consumo dos magníficos froitos que elas crían xuntando tamén a tradición de os conservarmos secos ou en lata. A historia de prolongar a duración do peixe capturado en Galicia empezou pola salgadura e o secado na época romana (Congrio de Muxía) e a conservación enlatada que naceu a finais do século XIX. Esta industria converteuse nunha das máis importantes fontes de ingreso nas zonas costeiras, xerando postos de traballo para as mulleres que completaban con esta actividade a precaria economía familiar. “Catrineta” recolle esta tradición para poñer o resultado á venda apostando pola calidade cunha escolma de conserveiras galegas de pequeno tamaño, que traballan de xeito artesanal, con coidada produción e materia prima do país.

Cunha imaxe renovada e atractiva, mostra nos anaqueis unha gran variedade de conservas tanto polo peixe ou marisco como polo xeito da súa preparación. E o que é máis importante nunha época economicamente debilitada, para todos os petos. Sendo delicatessem, ten produtos axeitados para todas as carteiras. Galicia debe agradecerlle tamén a “Catrineta” que, na súa aposta pola calidade, presenza atractiva e radicación no país, teña elixido o galego como lingua de comunicación, tanto na tenda como na súa difusión on line. Augurámoslle ao novo establecemento moitos anos de auténtica prosperidade.

Publicado en El Correo Gallego (20-09-13)

NA ILLA DO AMOR E A MORTE

 

 

Non debe haber moitos espazos no mundo tan acoutados e de pouca extensión que sexan símbolo do amor e da morte ao mesmo tempo. O lugar –fermosísimo, como unha flor aberta riba do mar- é a illa de San Simón –hoxe unida á de San Antón por unha ponte-, escenario da lírica amorosa medieval no único poema conservado de Mendiño. “Sedia-m’eu na ermida de San Simion/ e cercaron-mi as ondas, que grandes son:/ eu atendend’o meu amigo,/ eu atendend’o meu amigo!”.

Na propia cantiga de Mendiño está implícita, dalgún xeito, a presenza  do eros e tánatos clásicos, do amor en espera frustrada do amigo e a morte sen violencia no mar maior antes de chegar a barca e o barqueiro. Evidentemente é unha morte por amor na espera, sobranceando sempre o significado simbólico das cantigas de amigo que van facendo unha narración  paralela á realidade amorosa en linguaxe metafórica. Por esta cantiga, pode ser considerada á illa da poesía amorosa. Na primavera de 1982,  un grupo de poetas e escritores, mulleres e homes, convocados polo profesor Alonso Montero, celebramos alí a primeira xuntanza literaria arredor de Mendiño. Desde 1998 ten un monumento cos outros poetas medievais do mar de Vigo, Xoán de Cangas e Martín Códax.

Máis alá desta dualidade clásica xémea, elaborada por por Froid nos seus estudos como explicación ao comportamento humano, San Simón é tamén unha representación da morte con sufrimento físico e moral, da morte tráxica proporcionada polo odio e a destrución. Foi escenario de saqueos e confrontacións en varios conflitos bélicos ao longo da historia –mesmo tivo o seu papel nas revoltas irmandiñas-. Pero a partir de 1936, albergou un campo de concentración de presos galegos e, ao acabar a guerra civil, doutros chegados de máis lonxe. O de San Simón foi considerado un dos centros penitenciarios máis temibles do franquismo e na illa eran frecuentes os fusilamentos. Por esta traxedia foi declarada centro de recuperación da memoria histórica. E alí celébranse anualmente actos en memoria da vítimas.

Hoxe é “A Illa do pensamento”, centro de produción, reflexión e creación cultural. E outravolta terá lugar mañá sábado, ás seis da tarde, o acto literario-musical “Lembrando a Mendiño. Lírica medieval amorosa na Illa de San Simón”, que organizan a Consellería de Educación e Cultura, e o Concello de Redondela.

Publicado en El Correo Gallego, 13-09-13

AS MARIQUITAS

 

A nena erguérase un día de entre un montón de trapos de recortes e puxérase a andar ata chegar á porta. Así lle contaban a mamá e o papá que aprenderá a andar, ela soa. Tamén lle contaban que tivera a sarna moi pequena. Pegáranlla os soldados cando o exército lles requisou a xastrería para traballaren para a tropa, de descanso na vila. A nena criouse na xastrería entre recortes, tecidos, botóns, fíos, fiañas, máquinas de coser, carretes e bobinas. Por iso aprendeu a coser moi axiña: pasar fíos, ganduxar, sacar hilváns co corno do corzo. E despois, botóns e forros.

Os días da feira –3 e 19- poñíase nun recantiño, con seu irmán máis pequeno ao lado, e amañaba algunha cousa que traía un cliente: poñer un botón, coser un peto que lle arrincara a corna dun xato, prender un baixo que se soltara… O papá non cobraba por ese traballo e mandáballo facer a ela, que xa sabía. O cliente deixáballe unha pequena propina que gardaba nunha caixa. Cando acababa a feira, contaban os dous a ver canto tiñan.

Tamén gañaba propinas entregando traxes pola vila. Era bonito levalos no brazo esquerdo. Ela estendíao  e o papá ía colocando o pantalón pola metade, o chaleco pregado e metido polas sisas,  e a chaqueta tamén pola metade dobrada coa dianteira cara dentro para que non se engurrasen os ombreiros. A nena chegaba ás casas e a maioría dos clientes metían a man no peto e dábanlle a calderilla que atopaban e ata algunha peseta de papel.

Todo o diñeiro era para os dous e gastábano en alugar tebeos na librería “Pahe”, a de D. Ramón. Traían os tebeos e subíanos ler ao faiado. Gustábanlles sobre todo as historietas de “La familia Ulises”: D. Ulises Higueruelo, Dª Sinforosa (a muller), Lolín, Merceditas e Policarpito (os fillos), Dª Filomena (a sogra) e o can Treski.

Tamén lles gustaban as mariquitas que se vendían no mesmo sitio. Traíanas unha de cada vez, cando viñan novas, que ben chegaba. A nena recortaba a boneca e a roupa con tino de non romper os enganches para poñerlla. E despois xogaban a vestilas de todas as formas. ¡Que xogo tan bonito! Cando as recollían, gardábanas en cadanseu sobre de cartas que viñas de Buenos Aires para que non se lles mesturasen as roupas.

Algo máis tarde, a nena entrou en contacto coas lecturas piadosas que lle proporcionaba a muller da tenda dos fíos, os botóns e as puntillas, que era moi rezadora. Así foi como a puxo en contacto coa vida exemplar de nenas e nenos santos. E a nena lía e relía con moito interese antes de lle volver cada libro para ver de ser santa ela tamén, cousa que lle parecía moi difícil.

No fondo da súa memoria quedarían gardadas para sempre as fazañas virtuosas de Xusto e Pastor (así xuntiños), Tarsicio, María Goretti e a beata Imelda.

 

MAÑÁ

 

Os tres paxaros

fan cuarta dimensión

cos rechouchíos.

A CHEGADA DOS PRESOS

 

 

(En memoria e honra de D. Faustino Cela, amigo de meu pai, represaliado do concello de Baralla, que hoxe se cita nunha noticia de El País con outros nomes)

O papá non fumara nunca, por iso a nena se estrañou de velo cun puro na boca fumando e tusindo a un tempo. Era un puro gordo que arrecendía moi ben, case todo o tempo pousado nunha beira da mesa da xastrería, que era onde o papá recibía as visitas.

O papá estaba moi raro. Chegara D. Faustino Cela, que era avogado, e non facían máis que abrazarse, rir e chorar. A nena vira chorar o papá poucas veces, só cando estaba moi triste. Pero ese día era  doutra maneira. Porque choraba e ría aos poucos. Un pedazo choraba triste e outro pedazo ría  moi contento. E facían igual os dous.  Rían xuntos e choraban xuntos. Ríanse, abrazábanse, dábanse golpiños no lombo, soltábanse, volvíanse sentar e choraban.

A nena oíra falar de D. Faustino. O papá tamén era amigo dun seu medio irmán procurador que se chamaba Isaac. Pero nunca o vira porque estaba no cárcere. A nena non sabía onde estaba aquel cárcere do que falaban. Non era o do lado da horta, onde os presos entraban porque fixeran algo, cantaban durante todo ese día, choraban tres ou catro máis e quedaban calados ata que non se sabía que estaban. D. Faustino viña de máis lonxe e non fixera nada malo para entrar. Iso a nena non o entendía, pero había outras cousas dos grandes que non entendía tampouco.

Ríanse, abrazábanse e falaban de cousas que debían ser moi boas, porque volvían rir e o papá refregaba as mans. Ese xesto de felicidade do papá non o esquecerá nunca. Pero axiña empezaban a falar doutros homes, volvíanse abrazar e daquela choraban. E falaban das cunetas, dos gardacivís e do cárcere. Daquela, o papá calaba e D. Faustino contaba cousas tristes que tamén poñían moi triste a nena. Porque contaba como sangraba e como lle doía cando lle pegaban ou cando o castigaban doutras maneiras.

D. Faustino volveu máis veces de paso que ía para o xulgado cun atado de papeis canda algún cliente, que tamén o era de meu pai. Non tiña moitos porque a xente tiña medo a chamalo a el, pero algún si porque era bo avogado. El viña saudar, pero xa non volveu haber puros, nin bebidas, nin risas, nin choros…

Un día chegou tamén Balbino da Pereira e pasou case igual. Pero Balbino seguíu vindo pola casa cunha carpetiña de papeis que escribira no cárcere a escondidas con letra moi pequena. Había algúns poemas parecidos aos que compoñía o papá e lle ensinaba á nena como cancións.

Sentábase e ensináballe matemáticas, porque ela xa non ía á escola e el era como un mestre. Grazas a Balbino a nena sabía botar moitas contas… E tamén cousas daquel cárcere onde se entraba sen ter feito nada, se pasaba moi mal algúns non saían con vida.

Balbino tusía porque alí collera unha enfermidade e non o coidaron. Non tardou moito  en morrer. Pero daquela, a nena xa estudaba nos libros unha historia de España que en nada se parecía ao que contaban os presos cuxa volta un día alegrou e entristeceu tanto o papá ao mesmo tempo.

SALVAR ARTE GALEGA

 

 

Se no aspecto musical, ao meu ver, non demos tido artistas que trasladasen á súa creación a extraordinaria riqueza da música popular galega, como xi fixeron grandes músicos doutras nacionalidades europeas, tanto na expresión literaria como nas  chamadas belas artes si temos autores de relevancia que deixaron –e crean hoxe- un legado cultural importantísimo. A pintura é unha boa mostra desa potencialidade creadora do noso pobo expresada por artistas que souberon engadir o seu selo persoal ás  características dos distintos movementos da arte en diálogo coa pintura universal.

Ter unha colección de arte plástica na que se vexan representados os nosos grandes coas obras máis significativas e estea a disposición do seu pobo é un luxo para un país como Galicia, frondoso en imaxinación e diversidade. Pois tiñámola e témola, aínda que non se sabe por canto tempo, se a deusa fortuna non nola ampara. Xuntárona, a través dos anos e co esforzó aforrador das galegas e os galegos, as antigas Caixas que se fundiron en NovaGaliciaBanco por esas decisión non do destino senón de diferentes cambalaches. Foi así como quedou tamén unificada a colección dunhas seis mil pezas –a grande maioría galegas- valorada pola compañía de seguros en cento dezaseis millóns de euros.

Coa sorte do banco, o rico patrimonio artístico está en risco de marchar do noso país e de ser fragmentado co que  se desfaría un referente estrutural da arte galega do século XX que representa, como ningunha outra, a historia do noso pobo. Cómpre que a colección siga sendo única e quede definitivamente no territorio, para o que necesita protección. Para iso se recolleron durante un mes sinaturas a través da www.change.org solicitando que a Xunta de Galicia a declare BIC (ben de interese cultural), ao abeiro do establecido na Lei 8/ 1995, de 30 de outubro, de Patrimonio Cultural da Comunidade Autónoma de Galicia, coa petición engadida de que sexa trasladada á Cidade da Cultura para a súa exposición permanente.

A proposta, coordinada polo arquitecto Carlos Henrique Fernández Coto, tivo unha estupenda acollida. Cando se presentou este pasado luns dous de setembro na xanela única do Concello de Rianxo –en honra a Castelao, que ten numerosa obra na colección- xa estaba asinada por mil trescentas trinta persoas relevantes no mundo cultural de noso.

 

.  

 

 

CARA A ESCOLA URBANA

 

O día 2 de setembro de 1975, tomaba posesión no Concello de Ferrol dunha praza no “Colexio Público Reis Católicos”, no barrio de Canido. Era a saída do mundo rural en virtude dun concurso de traslados para localidades de máis de dez mil habitantes ao que se podía acceder desde unha licenciatura.

Miña nai puxérase seria para considerarmos as dúas se eu debía saír mundo adiante ou quedar definitivamente na casa. A súa xenerosidade nunca tivo límites e eu fíxenlle caso. A primeira tentativa foi moi frustrante. No concurso de traslados de 1974 adxudicáranme unha praza no “Colexio Público Dr. Fleming” (Vigo) e na toma de posesión birlouma unha señora da Sección Feminina que apareceu por alí. No de 1975 solicitara Santiago, Ferrol e Valladolid -¡que se me perdería a min en Valladolid!-, por esta orde. No mes de agosto, xa cunha voda sorpresa preparada para o cinco de setembro, souben que iría para Ferrol. Cando menos era Galicia, aínda que o que sería  meu home traballaba en Santiago.

No “Reis Católicos” fun adscrita á Segunda Etapa de E.X.B. para impartir as Humanidades en 6º e 7º, dúas aulas femininas instaladas nuns barracóns no patio. Os rapaces tiñan as súas cerca do peirao. Había outra profesora de Ciencias e, como particularidade ben singular, cambiábanse as alumnas de aula para as clases e non nós.

No curso 1975-76 Ferrol era un fervedoiro de protestas e conflitos polas mortes dos sindicalistas da Bazán, Amador e Daniel, abatidos a tiros. Moitas alumnas tiñan familiares comprometidos na loita daquel barrio obreiro e concienciado. Nas clases de Historia xurdían debates sobre a situación do barrio e do país. Aquelas alumnas sabían pensar e eu non lles cortaría as ás. Pero volvía con medo para a habitación alugada na Rúa do Sol pensando todos os días nunha reprimenda policial que, afortunadamente, non se chegou a producir.  

Ese curso entrei en contacto con Engracia Vidal, monxa comprometida co barrio que vivía na Rúa da Insua. Ela  traía na cabeza o proxecto da revista Encrucillada e eu tamén levei axiña no meu ventre á que resultaría ser María do Cebreiro. Fixémonos moi amigas e, por ela, coñecín tamén os curas que seguían o Concilio e traballaban por outra Igrexa, un descubrimento decisivo para a evolución das miñas crenzas relixiosas.

Foi tamén neste curso, ao amparo da Lei Villar Palasí -que permitía o ensino voluntario fóra de horario e totalmente altruísta da lingua galega- cando entrei en contacto co ensino e aprendizaxe do estándar da miña lingua. Acabadas as clases regradas, quedaba na aula á que acudían a case totalidade das alumnas para unha “hora galega” a maiores. Este encontro académico co idioma menosprezado pola sociedade culminou a miña entrega á causa de Galicia.

Ferrol fíxome forte. Saíra da casa de meus pais. Casara e tiña que vivir separada durante a semana do meu home. Estaba embarazada e soa. E alí me tocou vivir a morte do ditador e os medos que lle seguiron. Todo xunto foi unha gran proba de auténtica madurez. Tiven tamén que enfrontarme a resolver o primeiro problema profesional buscando unha solición ben difícil: como sancionar a unha alumna que lle pasara a outra o exame feito. A primeira reacción foi suspender as dúas, pero a súa nai non admitía o suspenso por deixar copiar xa que consideraba que a materia do exame si a sabía. Nunca se me presentara aínda a ocasión de ser negociadora nun conflito no que había parte de razón en todas as partes. Pódese dicir que foi ese ano cando empecei a cultivar a axilidade da man esquerda, o que hoxe lle chaman “ter cintura”. O caso é que entre as tres implicadas –a que copiara ben suspensa estaba- buscamos unha solución satisfactoria e reparadora a un tempo.

Polo mes de maio convocárase un concurso de méritos para cubrir algunha praza no Colexio Pedro Barrié de la Maza (Sada), que tiña un réxime de provisión especial. Todas aspirábamos a traballar nel, pois era unha saída estupenda para a profesión. Eu quixen ser aspirante e ninguén dubidaba que levaría unha praza.

O requisito previo e fundamental para o concurso de méritos era un informe positivo da Inspección e fun falar coa inspectora da zona. Veu facer unha visita, falou coa directora, que o era por oposición, e seica marchou encantada do meu traballo. Díxomo directamente e nunca tanto se me piropeou o meu traballo. “Por eso la necesito aquí y no puedo dejarla marchar”.

E alí quedei moi enrabexada pola inxustiza de non ter aquel informe, porque alguén me prexudicara daquel xeito en nome da miña valía e bo facer. Pero, cando chegou xuño, pedín o permiso de maternidade que me correspondía. E volvín para Santiago a esperar o nacemento da primeira criatura que iamos ter.

MEU QUERIDO SETEMBRO

 

 

Nel nacín, nel casei e nel fun nai. É o mes que me agasalla coa señardade de recordar non sei que que está perdido, quizabes as badaladas da novena do Santo que xa marcaban a caída do sol riba do outono.

Setembro engadiulle á miña vida unha forza que, de non vir, eu sería outra. E gústame a que son, aínda que posiblmente me gustara tamén doutras maneiras.

A piques de cumprir os catorce anos decidín estudar. Trouxen a aspiración na cesta do pan sobre a cabeza desde o Forno da Feira ao barrio de Letrún. Meus pais aceptárona e eu puxen o meu esforzo en ser o que daban os posibles: mestra. Logo a licenciatura, xa cos meus cartos, e o diploma francés da Escola de Idiomas.

Non puido ser o canto a vocación, pero foino o ensino. E, contra o refrán, o hábito fixo a monxa. En lugar do canto veu a poesía, que traía da man toda a ourivesaría das palabras.

Meu querido setembro, sexas benvido co teu sol –e tamén xa co meu sol- caendo sobre o outono.