INMERSIÓN LINGÜÍSTICA RURAL

 

Ler nas noticias que o rural galego explora negocios é algo que alegra a quen o levamos no corazón e vemos como se esmocha demografica e paisaxisticamente. Tiña tanta riqueza ese habitat idílico de variadas terras,  costumes ancestrais, arquitectura popular rica en elementos e feituras, e valioso e matizado folclore..! Pero velaí que os habitantes dun mundo tan de noso decidiron abandonar as súas posibilidades e, deixado, foise derrubando como se recibise unha orde secreta, desas que chegan ás árbores para florearen, aos paxaros para construíren o niño e aos cogomelos para saíren do micelio.

Mais a noticia da que falo pareceume rara e pareime a facer unha análise do seus contido e significado. “Inglés e alemán dominan a oferta da inmersión lingüística de fin de semana en Galicia”. A primeira rareza é que o sintagma “inmersión lingüística” apareza entre nós con naturalidade e non para armar liorta. Os inimigos da lingua propia teñen abusado moito deste concepto presentándoo como algo radicalmente negativo, amalzoado e apestante. Que agora se intercale nunha noticia de carácter económico como un método idóneo de aprender linguas ten moito valor simbólico que fará esvaecer esa fumareda que, para maior gloria dos que a atizaban, nin siquera estaba sendo aplicada.

O segundo elemento raro é que a aprendizaxe por irnmersión no noso rural sexa con profesorado nativo dos idiomas inglés e alemán. Nada en contra, como non podía ser doutro xeito. Pero chocante é. E dío quen aprendeu algo de árabe nas montañas dos Ancares. Para o que está preparado ese ricaz mundo noso mentres teña xente maior nas súas casas, nativos mestres, é para a inmersión na súa lingua milenaria. Aí foi onde a aprendeu Rosalía, tamén por inmersión, pois é sabido que non era a lingua familiar, non circulaba nas gramáticas, non estaba na escola e era negada tamén nos templos. E abofé que boa falta lles faría a persoas que a usan en público. É hora de se preocupar en mellorar o idioma do país, como se fose inglés ou alemán. E non falo só do vocabulario, que se atopa en dicionarios, senón para aprender a arquitectura de calquera idioma: a sintaxe e a pronuncia. Onde se sitúan os pronomes, como é a entoación interrogativa e como hai que colocar a lingua para conseguir ese n do numeral “unha” e dos finais de palabra que van seguidos de artigo.

Publicado en El Correo Gallego (10-01-14)

 

 

 

NON CHE TEÑO MEDO, MOUCHO. HOMENAXE POÉTICA A ROSALÍA

 

…Que o moucho, fita que fita,          

me aspera naquel penedo.

                                                                                   Rosalía de Castro

É nas horas duras de lobos famentos,

bailen ou non meigas nas espesas tebras,

cando o vento xeme polas regandixas

do interior noctámbulo espallando o medo.

 

É nesa paisaxe de angustia vestida,

de interior caroca nunha árbore vella,

onde   muros, chantos, ocos e portelos

lle lanzan ao medo liames tendidas.

 

Sexa en tellas, portas, campás ou seimeiras,

en calquera esquina na que o medo axexe

baten os fantasmas con alas de mucho

plumas aceiradas e ollos de lumieira.

 

Sexa en cemiterios, xesteiras ou prazas,

xardíns, penedíos, igrexas ou chouzas

os ollos do medo vístense de moucho

e volven os corpos pétreos como estatuas.

 

E que necesaria se fai nesa noite

atrelada e presa nos fondos  misterios

tirar ese berro que dá valentía

e privarlle ao moucho que nela revoe!

 

E que necesaria se fai a afouteza

de buscar remedios contra o medo aleve,

cando se encarnizan os ollos do moucho

e nós decidimos erguer a cabeza!

 

Co berro sacamos os mofos umbríos

do interior deixando que os enxugue o vento

e xa renovadas berramos con brío:

 

-Moucho, fita, fita, subido ao penedo.

Podes fitar, moucho. Xa non teño medo.

 

Para un proxecto rosaliano no sesquicentenario de  Cantares gallegos

 

UN DÍA DE REIS

 

A nena sabía que non existían máis Reis que os da baralla e que os Reis Magos eran como unha historia bonita que se lles contaba aos nenos para poñelos contentos. Ela sabía ben que o papá non lle mentía. A mamá, que tampouco lle mentía, non lle dixera outra cousa. Así que  os Reises non existían, porque eran os pais, as madriñas e os padriños ou os avós.

Por iso se ría cando a madriña Sara viña con xoguetes para ela e seu irmán a mañá do día 6 de xaneiro dicindo que llelos deixaran alí os Reis. Sara traía xoguetes moi bonitos. A nena recorda especialmente os dun ano: unha cociña con todos os seus cacharros, para ela e uns soldados redondiños de colores que se tiraban cunha boliña desde un canón, que era todo de madeira.

Pero á nena gustábanlle moito os xoguetes trouxéraos quen os trouxera, que iso tanto tiña. E pasaba moito tempo mirando no escaparate do bazar os que estaban alí esperando a que os nenos os pedisen nas súas cartas e os Reis –aínda que non os había- os fosen mercar. Nin ela nin seu irmán pedían nada porque sabía que non llelos podían comprar. Na casa, a mamá poñíalles dous chourizos pequenos que eles viran facer para ese día, pero gustábanlles máis collidos esa mañá na habitación e fritos para o xantar.

Aí arredor dos nove anos, unha mañá de Reis, ademais da madriña, chegou a tendeira dos xoguetes cun paquete que lle deixaran os Reis para o neno, que era músico porque xa sabía tocar no harmonio do papá coas dúas mans. Aquel xoguete era precioso: un piano encarnadiño coas teclas brancas e negras porque teñen que ser así, que iso xa o sabía ela. E a nena pediulle a seu irmán se lle deixaba que fose dos dous. El díxolle que si, claro. Case todo era dos dous. Tamén os cacharros da cociña e os soldadiños, os contos e a imprentiña de goma para escribiren os seus contos. Pero caéronlle as bágoas.

De alí a un pouco, o papá mandoulle ir ao seu cuarto e mirar ben se había algo para ela.  A nena abriu a porta e viu un sobre pequeno riba da cama. Abriuno e leuno dun tirón, porque lía moi ben. “Querida Helena: Nós tamén che queremos moito. Compra con estas 25 pesetas o que máis che guste. Un abrazo dos tres”. A nena quedou aleuta. ¿Como era posible que os Reis existisen, que lle trouxeran aquilo sen llelo pedir e mesmo que tiveran unha letra bastante parecida á do papá que  coñecían tan ben de lle apuntar as medidas dos clientes que el ditaba ao tomalas ? ¿Como era posible que os Reis escribisen cartas? ¿Como era posible que o papá se equivocase?

Volveu meter no sobre e o billete na carta e foi onda os papás para llelo contar. Eles tampouco daban creto. E dixo o papá:

 -Parece que os Reis existen, Helena. Eu estaba equivocado. E, se existen, non podían esquecerse de ti, que es unha boa nena. Se cadra é que non saben que vivides xuntos. Eles tamén se poden equivocar como me pasou a min.

Entre todos pensaron que o mellor sería que a mamá a acompañase para mercar as cousas que quixese. As cousas foron uns zapatos de color marrón preciosos e unha carteiriña con flocos, que a mamá dixo que era de charol, encarnadiña como o piano, na que meteu as pesetas e perragordas que lle sobraron.

A nena xa creu moi pouco tempo nos Reis, pero pagara a pena vivir aquel día, aínda que nun momento fose moi triste.

 

 

TRAS O ANO DE “CANTARES”

 

A finais de 2011, o profesor Alonso Montero, Director do Centro de Estudos Rosalianos,  e mais eu, que presidía daquela a Fundación Rosalía de Castro, demos voz de alerta ás institucións oficiais de Galicia para que introduciran nas axendas unha celebración digna do sesquicentenario de Cantares gallegos (1863-2013). Non escatimamos esforzos e negociacións para preparar un ano especial, pero elas escoitaron esa voz e, por extensión, acabamos de vivir un auténtico ano rosaliano. O pobo galego volveu acoller o libro máis popular da súa literatura con todo o agarimo e poucos Concellos, asociación culturais e calquera outro colectivo que entenda de cultura quedarían sen programar algunha actividade arredor do libro fundacional da nosa literatura contemporánea e da súa autora.

Se tivo tal acollida entre o público é porque Rosalía e os seus libros –nomeadamente o celebrado- seguen vixentes. Hai vixencia mentres hai memoria. O noso pobo conserva referencias dos seu pasado máis próximo e aínda se recoñece neste libro tan de seu. Os problemas da lingua, presentes no principio e no final do poemario, son hoxe tamén acuciantes pois, se gañou espazos, perdeu falantes e, se existen leis que a protexan, a realidade da súa normalización é ben outra. En canto ao tema da emigración, que será leitmotif para a escritora nos tres grandes poemarios, fíxose un problema universal, cada vez máis agravado polo desatino económico ao que nos levou o capitalismo salvaxe, o que acumula riquezas escatimándolle a vida digna a moita xente. Incluso Galicia, que era receptora de migracións de paso que acollía os seus retornados, volve ver marchar a súa xente, sobre todo a máis nova e mellor preparada, para conseguir resolver a súa vida buscando o pan en terras alleas. 

Por desgraza, os poemas máis cívicos da escritora son acusadores das circunstancias polas que pasa a humanidade máis empobrecida por unha explotacións que cada vez abre fendas máis profundas entre os ricos e os pobres. En canto ás análises e intuicións relativos á condición humana que atopamos nos seus versos, seguen a ser de hoxe. A dor, a finitude, as ansias de inmortalidade ou a soedade radical que padece o noso espírito son unha canteira de versos aplicables ás mulleres e homes de todos os tempos, de todas as xeografías e de todas as culturas.

Publicado en El Correo gallego (03-01-14)

PALABRAS CON IRA (POESÍA INDIGNADA, ZURGAI)

PALABRAS CON IRA

 

II

 

Hai palabras que esconde o gran lagarto verde polas fendas da rocha.

Con  lingua pegañenta de gran camaleón,

procúraas disfrazado como un executivo de gama alta,

ou en escama limpa

entre o rileiro das trituradoras

que destrúen os rastros do papel.

 

Son vergoñentas e hai que as ter a escuras,

anque se lles permita saír de noite en celo para reproducirse

e o gran lagarto as volva na amencida ao seu recado inmundo.

 

Algunhas pingan sangue pola sílaba tónica

ou contaxian o tétano

como se fosen sabres ferruxentos.

Outras sementan peste de cadáver leproso.

 

Hai substantivos que destilan fame,

desposesión e angustia. E hai adverbios

que con só pronuncialos causan morte.

 

Estas palabras que o lagarto vela, temidas polo pobo,

búscanas os poetas.

Desactivar ponzoñas 

con áxil pluma e con razón espida

é arte fascinante.

 

A deusa democracia, que adormece

nas polas dun loureiro,

compartirá xa esperta

as follas e os aromas cos poetas guerreiros

que celebran batallas incruentas,

que vencen as palabras e o pastor.

 

(Versión al castellano de la autora)

Hay palabras que esconde el gran lagarto verde en fisuras de roca.

Con lengua pegajosa de gran camaleón,

las busca disfrazado como un ejecutivo de alta gama,

o  en escama limpia

por entre el picadillo de las trituradoras

que destruyen los rastros del  papel.

 

Son vergonzosas y han de estar a oscuras,

aunque se les permita salir de noche en celo para reproducirse

y el gran lagarto las devuelva al alba a su recaudo inmundo.

 

Algunas sueltan sangre por la sílaba tónica

o inoculan el tétanos

como si fuesen sables oxidados.

Otras siembran la peste del cadáver leproso.

 

Hay  substantivos que destilan hambre,

desposesión y angustia. Y hay adverbios

que solo al pronunciarlos causan muerte.

 

Estas palabras que el lagarto vela, temidas por el pueblo,

las buscan los poetas.

Desactivar ponzoñas 

con ágil pluma y con razón desnuda

es arte fascinante.

 

La diosa Democracia, que dormita

reclinada en la copa de un laurel,

compartirá despierta

las hojas y el aroma con los vates guerreros

que celebran batallas incruentas

venciendo a las palabras y al pastor.

 Publicado na revista ZURGAI, POESÍA INDIGNADA

 

 

FELIZ E VENTUROSO 2014

Este blogue dálles a benvida aos seus seguidores e seguidoras desexándolles un ano cheo de éxitos en todas as facetas das súas vida.