A MAN DA CERVA (memoria lendaria dos castelos d’Os Ancares)

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

No castelo de Doiras, en tempos que xa ninguén acorda que os acorde ninguén, vivía o nobre Froiaz con dous fillos mozos, Aldara e Egas, que tiñan amigos noutros castelos de redonda. No de Doncos, estaba Airas, que os visitaba a miúdo porque quedaba máis cerca e mesmo levaba ás veces a súa irmá Xilvira. E no de Torés tiñan a Ero, co que se vían só nas festas importantes.

Airas e Ero andaban namorados de Aldara, pero ela non acababa de decidir con cal debía casar, pois os dous eran moi feitos. E diso se aconsellaba con seu irmán cando facían cabalgadas que podían chegar ata Degrada ou á Fonte dos Namorados. E tamén cando ían por soutos e prados ás herbas medicinais. Saían case sempre xuntos, aínda que algunhas veces se separaban porque as súas afeccións non eran as mesmas. A Aldara non lle gustaba ir de caza e Airas debecía por traer á cociña unha pita do monte, un atado de perdices e pombos, un xabaril, un porco bravo ou mesmo unha boa lebre. Á doncela, o que lle gustaba era pasear demoradamente ao pé do río que pasaba cerca do castelo e apañar polos prados flores de cada tempo, coma tal anémonas, xanzás e narcisos. Froiaz tiña avisado a ambos fillos de que tivesen coidado, pero maiormente a Aldara a quen lle falaba dos encantos, pois era unha rapaza moi fermosa e perigaba con eles.

Un serán que tiñan asado un porco bravo para a cea non apareceu Aldara á súa hora. Fóronse preguntando quen a vira e chamárona polos recantos do castelo, pero non houbo maneira de atopala. Ao día seguinte, erguéronse co galo para a buscar polos arredores, pois un gardador da porta recordou que a vira por última vez á media tarde, camiño do río, vestida de branco e cun queipiño na man. Xuntáronse os criados mandados por Froiaz e fixeron aquela ruta mirando con moito coidado baixo das árbores, entre os sebeados e no leito do río. Pero non a atoparon nada que llela recordase.

Daquela, Froiaz mandou os servidores máis fieis cos cabalos máis rápidos aos dous castelos amigos para lles comunicar tan triste nova e pedir axuda. E canda eles volveron Airas e Ero acompañados dos mozos máis valentes e capaces de buscar noite e día. En Doiras puxéronse ao servizo de Egas por ver se atopaban a Aldara ou algún rastro dela nos lugares que adoitaban visitar. Pero parecía que a tragara a terra ou que nunca tivese existido tan fermosa rapaza.

Nos tres castelos doeu moito a súa perda e nos arredores plantouse cadansúa nogueira co nome de Aldara gravado na pel. As nogueiras medraron e o tempo foi pasando ata que acabaron resignándose á súa perda. Só no de Doiras se levaba cada mañá un vasiño de leite recén muxido á mesiña da súa habitación, como se aínda existise. Na primavera e no verán, canda o leite, levaban tamén as flores preferidas da docenla.

Cando Froiaz era velliño, unha tarde saíu Egas velar a pita do monte e conseguiu cazar unha. Volvía para a casa cavilando no que lle gustaría a seu pai comer un coxote amañado con mazás, cando se cruzou no seu camiño unha cerva moi branca. Egas non tiña pensado tirarlle, que viña canso, pero ela embelecábaselle nas pernas, como se quixese que el lle apuntase. E ante a insistencia, preparou a escopeta e disparou. A cerva quedou tendida riba da follaxe. Egas non podía levala e, como mostra para ensinarlle a seu pai, cortoulle co coitelo a unlla dunha pata dianteira e meteuna no morral como trofeo.

Ao chegar á casa, foi á habitación de Froiaz para dicirlle o que cazara aquela tarde e preguntarlle se o podería acompañar ao día seguinte para cobraren a cerva enteira. A sorpresa de ambos foi descubrir que, en vez da unlla da cerva, o que había gardado era a man branquísima dunha doncela adornada cun anel de ouro que levaba a letra A con preciosas filigranas. O pai recoñeceuno de contado, pois regalárallo el á súa querida Aldara.

Non agardaron ao día seguinte. Había luar e non sería difícil atopar a cerva onde Egas dicía que a deixara. E pronto atoparon o sitio, mais non a cerva. No chan estaba tendido o corpo dunha muller fermosísima manca dunha man e vestida de branco, cunha rosa de sangue no lugar correspondente a un tiro de cazador ben apuntado. Trouxérona ao castelo e recoñeceron a Aldara que, sen dúbida, fora enganada por algún encanto e só puido recobrar a súa condición de moza cando alguén lle deu a morte.

Froiaz volveu mandar recado aos castelos amigos e deles acudiron ao enterro de Aldara baixo da nogueira, que secou aquel día triste.

 

GUSTOS TURÍSTICOS

IMG_0055

Mentres uns transeúntes vacacionais se dirixen a Borja para ver un Ecce-Homo transformado e outros asisten á destrución incomprensible de 140.000 Kg. de froitos na tomatina de Buñol, uns poucos chegan ordenadamente ata os arredores do lugar onde paso o verán buscando unha “aldea vella”, “aldea perdida” ou “aldea maldita” da que non fan promoción particulares, hostaleiros nin administracións. Achéganse en parellas sen exceso de adrenalina, procedentes de Galicia ou dos arredores, principalmente da veciña Asturias, e van preguntando a quen atopan onde queda “esa aldea” e por que non está sinalada cando houbo alguén lles recomendou esta visita encarecidamente. A única mención pública ao lugar, non moi accesible a ese público que o busca sen citalo nunca como fonte, está nas Cousas, de Castelao: “…camiño esquecido polo que xa ninguén pasa…” do que di que lle fala a avoa, con pouca información máis.

O lugar, próximo á aldea que o substituíu, aguanta estoicamente o paso de tempo invadido por enormes eucaliptos e lustrosos loureiros, que tamén medran nas casas sen teito. Durante os vinte anos que eu o frecuento, só se demoronou un metro da parede dun pinche pertencente á casa que linda, aínda que soterrada, co camiño máis transitado. Só se recoñece como parede habitable polo trángulo do pinche, tal como pasa con algún tramo do peche das fincas conlindantes. O barro centenario sangrou sobre o camiño a memoria escura deste poboamento do que só se percibe con facilidade unha das casiñas que conserva as catro paredes intactas.

A causa do abandono, posiblemente mediado o século XVIII, debeu ser unha das pestes frecuentes na época, interpretadas como unha manifestación da cólera divina polos horribles pecados da humanidade. Viñan da Idade Media e non se soubo ata o século XIX que eran producidas por unha bacteria que ía transitando dos leiróns ás pulgas e das pulgas á xente, contaxio doado porque ratos e humanos convivían en diversos espazos. A morte masiva nesta aldea atribuíse ao roubo dun cáliz do mosteiro de Armenteira, enterrado alí polo sacrílego ladrón, que ninguén ousou buscar. Entre as pedras dos casarellos e a vexetación, os visitantes poden ver un interior distribuído, grazas aos pequenos espazos das paredes destinados a varios usos. E cada ano chega máis xente buscando o sitio recóndito.

Publicado en El Correo Gallego (29-08-14)

 

ANTICIPANDO O SAN FROILÁN

 

SANYO DIGITAL CAMERA

O Concello de Lugo anticipou os nomes de quen tomarán a palabra nas cerimonias importantes da súa festa máis emblemática e unha das grandes de Galicia, o San Froilán. A conmemoración chega co outono e concita as xentes de toda a provincia na bimilenaria cidade murada, capital do polbo, sen menosprezar ningunha localidade notoria por elaborar de xeito maxistral este prato tan de noso.

O 4 de outubro dirá o pregón de inicio o xornalista Pedro Revaldería, lucense ben coñecido ligado aos medios audiovisuais. O outro acto importante dese evento é a ofrenda que o Domingo das Mozas –o día máis concorrido das festas- recibe Rosalía de Castro diante do busto granítico da poeta que lle dá o nome ao parque. Actuará como oferente a polifacética artista Luz Darriba, lucense por vocación de selo desde que se asentou na cidade de Augusto, procedente da Galicia exterior nas terras pratenses de América.

Facer unha ofrenda a Rosalía de Castro no seu parque o Domingo das Mozas –chamado así pola cantidade de mulleres novas que se xuntaba tal día- é unha honra que a oferente debe merecer. De Luz Darriba recordamos a cantidade de acción coas que agasallou a escritora. Ben coñecidos son os seus broches que moitas galegas lucimos na roupa. As súas accións participativas para promover a súa lectura o ano 2010, 125 aniversario do pasamento da escritora, foron moi notorias. “Follas novas/ Novas follas”, coa colaboración da Deputación de Lugo, espallou os poemas do gran libro rosaliano, a súa lectura, e as interpretacións escritas e plásticas que pasaron a adornar colgadas diversos espazos arbóreos de Galicia –tamén o xardín da Casa da Matanza- finalizando en Buenos Aires. Para o proxecto creou unha imaxe da poeta en serigrafía dixital dunha forza expresiva engaiolante. Noutro seu proxecto, “ÁgoraLibros”, o voluntariado escribiu, con cerca de 100.000 volumes, os versos da ‘Negra Sombra’ no pavimento de varias prazas de cidades galegas: Praza do Obradoiro (Santiago), Palexco (A Coruña), Praza da Ferreiría (Pontevedra), Praza Maior (Ourense), Praza da Estrela (Vigo) e Praza Maior (Lugo).

Neste momento, a artista está en Bruxelas preparando a instalación “Marelle de livres”, que se inaugurará o próximo día 26 durante os actos de conmemoración do centenario do nacemento de Julio Cortázar na rexión de Ixelles.

Publicado en El Correo Gallego (22-08-14)

AS RAÍCES DO CACIQUE

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

A profesora, convencida de que a educación é o motor da liberación humana, quixo facer prácticas de democracia con alumnado de ESO tomando a aula como unidade social. Nada mellor que a elección da persoa que ostenta a delegación do curso como modelo electoral da representación. Iniciou un proceso “motu proprio” para formar en democracia, nunha hora semanal que se adicaba á tutoría.

Explicados os fins da representatividade nunha aula, a lexislación na que se encadra e o proceso electoral, houbo presentación de candidaturas e campaña. Alegrouse de ter catro aspirantes, dúas rapazas e dous rapaces, e tamén da paridade. Encomendoulles a tarefa de presentar diante dos electores os obxectivos previstos para a tarefa que lles ía ser encomendada. No acto de presentación, quedou patente que había un candidato con modais rudamente autoritarios e pouca formación e unha candidata idealista de quen lles sería difícil entender a altura de miras, porque, ás veces, o exceso de preparación e de madurez pode ser unha eiva para aspirar a algo. E logo quedaban dous que se expresaban moi ben, que parecían ter as ideas claras e que posiblemente empatasen se as relacións de amizade non influían.

Cando invitou o grupo de electores a faceren as preguntas que considerasen oportunas para decidir a quen votarían, chegaron as sorpresas. A primeira, que elixibles e electores entendían esa función como unha prerrogativa de poder sobre a clase, non un servizo. E axiña veu a consecuencia desta concepción nas respostas a unha pregunta que resultou ser clave para determinar o sentido do voto. Anunciaba a gran sorpresa final. Tras preguntas que non tiñan moito senso, houbo alguén que se atreveu a formular a que posiblemente estaba en todas as cabezas e que ninguén se atrevera a expoñer. “¿Ides tratar igual a quen vos vote que a quen non vos vote?”. Os aspirantes foron tomando a palabra e os sensatos deron senllas respostas, que sen dúbida os ían desempatar. Ela dixo: ”Igual, claro. Eu serei a delegada de toda a clase”. E el: “¿Como vou tratar igual a quen me vote que a quen non? Tratarei mellor a quen me vote”. Fíxose o sorteo dos compoñentes da mesa, repartíronse as papeletas e votouse coas formalidades requeridas. O resultado foi que aquel rapaz conquistara o noventa por cento dos votos. As raíces do cacique están moi fondas.

Publicado en El Correo Gallego (15-08-14)

BOTAS DE FUSILADO EN 1936

1406721065_007140_1406721289_noticia_normal
Souberon que perderan, detrás de tres disparos
que as fixeron tremer,
a axilidade de quen as calzaba,
os pasos
e a calor que dá a vida.

Souberon que marchara, agora doutro xeito,
aquel roce coa vida que perderan
ata se converter nas botas dun humano.

Soubéronse perdidas elas mesmas,
na humidade barrosa soterradas
e souberon aínda que perderan
aquela pel prestada que gardaban sen vida
e a carne podrecida cos tendóns.

Na súa fixación á terra dura
non sentiron soar nin os astrágalos
nin as falanxes que quedaron libres
e sen descolocarse
durante anos.

Elas non saberían conservar a memoria
pero deixáronse ir ao son do tempo oculto,
do silencio maldito,
da xenreira,
do engano.

E son Historia.