NADAL, TEMPO DE MESTURA

Unha das representacións do Nadal é o belén, adaptado á nosa xeografía tentando reproducir as escenas dos Evanxeos. Ten procedencia urbana, mentres que o noso Nadal antropolóxico se fundamenta en cantos e costumes. Por iso en vilas e cidades, avoas e avós compracentes, nenos e nenas entusiasmados e quen ía podendo botar unha man buscaban o que quedara do ano anterior e recollían mofo como se o territorio orixinal fose pradería. Cacheábase o papel de prata dunha libra de chocolate para facer un regato e buscábanse serraduras para simular tamén un deserto. Había que poñer palla no pesebre e un castelo de cartón para que reinase Herodes. Con algún representante da milicia romana ao lado, adoitaba estar nun monte de pedras amoreadas. Non podía faltar fariña, que parecía neve. Así, facíase cadrar todo e todo cadraba.

Galicia ten pequenas paisaxes que recordan aqueles territorios de ficción. Poñerei sempre o exemplo de Cruzul, no que nos inspirabamos para facer o noso. En canto á poboación rural, tiña cantos comunitarios para os feitos que se concentran nos quince días que constitúen as festas. As panxoliñas e os cantos de Reis –Os Reises- cantábanse polas portas da veciñanza, as veces levando o Meniño Xesús nunha cestiña, para pedir aguinaldo a cambio. Xeralmente eran chourizos novos que estaban no fumeiro. “Víndenos abrir a porta,/ sacainos desta xiada/ que aquí traguemos o Neno/ nunha cestiña de palla./ Se van ao fumeiro/ imos contentiños,/ ímonos cantando co noso Meniño…”. O noso folclore de Nadal é moi rico e variado. Vilancicos galegos, e aínda estrofas populares das que vimos de falar, foron incluídos na música da Catedral de Santiago e chegaron a cantarse en Andalucía.

A este Nadal fóronse unindo manifestacións de diversa procedencia, como a árbore con luces e adornos, de orixe telúrica e estacional, xeograficamente moi próxima a nós por compartirmos un parecido inverno e un vello culto ás arbores. Hoxe nas nosas aldeas habitadas colgan xa nas fiestras a escada de Noel, personaxe que formaba parte do mito do solsticio de inverno e o cristianismo sincretizou nun bispo chamado Nicolás ou Claus. El anticipa os agasallos que traen os Reis. Nas casas non falta unha maceta de Euphorbia pulcherrima, chamada vulgarmente Flor de Pascua, que procede de América. O tempo de Nadal é unha mestura.

Publicado en El Correo Gallego (26-12-14)

MEMORIA

Follas en rolda
van contando a memoria
que perde a auga.

A LINGUA QUE ESMORECE

Publico nun blogue un decálogo para achegar a infancia á poesía, xa que a palabra poética é unha eficaz ferramenta educativa. Aos poucos minutos é compartido por un poeta portugués que o introduce con este texto: Da Galiza, chega-nos este blogue que trabalha na ligação infancia-poesia (procurar músicas e palavras para manter perto o ritmo cardiaco do coração da mãe e potenciar a percepção da linguagem ritmica). Galicia ten un idioma configurado polo pobo co que interactuar doadamente con douscentros millóns de falantes. Este feito sobranceiro distínguea das outras linguas do estado diferentes do castelán, que non obstante gozan hoxe de ben mellor saúde. A nosa lingua esmorece, a pesar de ser internacional e de que tiña, aos comezos da cooficialidade garantida pola Constitución, o maior número usuarios.

Estes días saíron á luz datos do seu uso polos novos. E non só do se uso, que é un feito voluntario, senón da competencia estipulada por Lei. Ao final dos niveis e das etapas educativas, o alumnado de Galicia debe posuír un dominio parello das dúas linguas oficiais. O normal sería termos pedagoxías diferenciais compensatorias segundo o punto de partida de cada alumno ou alumna: quen máis ensino precisa é quen non o sabe. Pero o único idioma no que adquiren todos certa competencia é o castelán e ata poida que agora o inglés, metido a saco entre as linguas oficiais. O monolingüismo castelán do 22% de escolares de entre 5 e 15 anos indica que o sistema educativo vai errado se non persegue ese resultado. Ata a Administración di estar descolocada pero o feito sabíase de antemán. Só facía falta unha avaliación independente. Nada pasa por casualidade

Ao desleixo da maior riqueza cultural que herdamos co deber moral de deixalo en herdo, conflúen moitos factores. As familias impoñen a lingua, como o nome ou as crenzas. Por iso é ben difícil que a prole deixe de falar cos seus o idioma que mamou. A socialización nas linguas xa é cousa da escola e doutros contextos. Pero en todos os ámbitos é decisivo o papel da Administración que ten enconmendada a protección do idioma propio. Ela é quen debe tutelar o dereito á aprendizaxe, empezando por dar unha exemplaridade absoluta de que o galego é un ben útil para a súa sociedade e unha lingua de oportunidades para o futuro. E isto inflúe positivamente na transmisión familiar.

 

Publicado en El Correo Gallego (19-12-14)

A CHUVIA DO TEMPO

Choveu o tempo
sobre ela e sobre min.
¡Canta saudade!

DECÁLOGO PARA ACHEGAR A POESÍA Á INFANCIA

1.- Non matarás o poeta que cada criatura trae dentro ao nacer.

2.– Procuraraslle anainas, músicas e palabras para manterlle cerca o ritmo cardíaco do corazón materno e potenciar a percepción da linguaxe rítmica.

3.– Implementarás o uso que toda criatura fai da proposopea, a metáfora, a sinestesia, a metonimia e calquera desprazamento poético do seu vocabulario… sen caeres na tentación de lles poñer nome.

4.- Cando domine a lingua oral, ensinaraslle poemas con rima e ritmos ben marcados, incluídos xogos e jitanjáforas que axuden a interirorizar a percepción lúdica e emotiva da poesía.

5.– Cando domine a lectura, achegaraslle a poesía escrita, ata acabar nos clásicos, sen pretender que acade a comprensión adulta, estimularalo na súa lectura coidando o ritmo, a entoación, as pausas e a aproximación ao estado de ánimo que intenta transmitir o texto, e a aprendizaxe posterior.

6.– Transmitaraslle a idea de que os versos soan no oído, non no dedo que conta sílabas escritas, e que as licencias poéticas as fai a percepción global do texto adecuando os acentos versais ao conxunto sonoro do poema.

7.– Auxíliaraste da percusión rítmica e da música para promover a percepción dos diversos metros e do final dos versos segundo a acentuación da última palabra: aguda, grave ou esdrúxula.

8.– Ensinaraslle a xogar coa rima mediante sartas de palabras pasando do máis doado ao máis difícil ata introducir os diptongos ou a mestura de palabras esdrúxulas con graves.

9.– Dedicarás moito tempo ao xogo poético, á sensibilización poética e á lectura de modelos antes de ensinar a escribir un poema, e irás pasando pouco a pouco á poesía máis actual e libre con versos brancos, e á prosa rítmica.

10.– Combaterás os ripios como un dos inimigos da poesía. Para iso, daraslle a coñecer a poesía actual, na que a rima adoita ser libre e cuxo ritmo se consegue combinando outros elementos.

DO MATERIAL DE APOIO PEDAGÓXICO PARA O LIBRO  SEÑORAS COUSAS

REFLEXOS

Pasou a chuvia

e pousou as estrelas

riba do chan.

NADAL AUSTERO

O mes de Nadal dispara o consumismo, maquinaria que foi creando o capital para aumentar os beneficios e que nos somete como ningunha outra aos seus decretos. O mecanismo de consumir parece un castigo bíblico que se ceba precisamente no mes sinalado pola liturxia crisitiá para celebrar o nacemento dun neno desafiuzado das posesións mundanas cuxa nai non atopou lugar para o parir e acabou nacendo de ocupa nun pendello. De como a sociedade pasou a converter ese día, colocado onda o solsticio de inverno, e as outras festas pagás tamén cristianizadas arredor do cambio de ano que conmemoran o nacemento daquel meniño, é unha mostra do rumbo que tomou o mundo esbrollador no que vivimos, dos poderes da publicidade para fortalecer o gasto e do pouco respecto que nos merece un planeta que habitamos cos recursos e capacidade de rexeneración limitados. Tamén é unha mostra da gran fenda entres os que máis teñen e os desposuídos.

O mecanismo desencadéase como premendo un botón. Co axioma de que a xente ten que ser feliz no tempo de Nadal, hai que poñela alegre. A felicidade é luminosa e é necesario encender a luminaria que as institucións estenden polas rúas. E tamén se prende nos arredores das grandes superficies e lugares que esperan transacións económicas. É unha felicidade inducida que se estimula vendendo perfumes, alectrodomésticos, tecnoloxía punteira, gastronomía exclusiva, moda, viaxes exóticas, macrofestas de etiqueta… Arredor da felicidade anda a economía que, lamentablemente, traza un círculo vicioso. A xente ten que gastar para que outra poida comer. Cando perdemos o sentido no consumo, a maquinaria económica xa é imparable. Ben sei o caos que suporía que neste tempo non houbese actividade comercial, pois debe circular diñeiro para que non periguen máis postos de traballo. E, sobre todo, para que resista en pé o pequeno comercio, tan precisado dos nosos apoios para poder subsistir. E non esquezo a artesanía feita por autónomos que producen marabillas nos seus pequenos obradoiros. Elas e eles teñen todo máis difícil, como pasa con todos os artistas, que son dos profesionais máis castigados coa crise devoradora de salarios. Cos nosos gastos comedidos podémolos axudar e moito. E creo que tamén debemos comprender a actitude daqueles Concellos que mostren o sentido de ter un comportamento austero.

Publicado en El Correo Gallego (12-12-14)

GASTRONOMÍA MICOLÓXICA

Macrolepióta á prancha con allo, aceite virxe, perixel, pementa e sal.

Galicia está cada día máis interesada na gastronomía micolóxica á que viviu practicamente de costas moitos séculos. O noso tempo de cogomelos é o outono pola súa natural inclinación á humidade e á mornura e téñenme preguntado moitas veces se o risco que se corre apañándoos está xustificado polos seus valores gastronómicos. Eu creo que hai que ser prudentes, pero tentan moito. Xa o poeta Marcial, no primeiro século da nosa era, dicía que era máis doado prescindir do ouro, da prata e mesmo do abrigo que dun prato de cogomelos. Tan diferentes entre eles como as carnes, as froitas e as verduras, teñen un sabor e unhas texturas que paga a pena degustar. Hoxe son considerados polos gurmets un dos manxares máis sabedores, figuran nas mellores cartas e os cociñeiros investigan as moitas posibilidades que están por descubrir. Xa contamos con restauradores que os teñen de modo permanente na carta grazas aos métodos de conservación e ao cultivo, e en todos os pratos dun menú. Ata este punto son eles de versátiles.
Os silvestres son altamente ecolóxicos e isto outórgalles garantía de producto natural, bo complemento da alimentación polos moitos aportes e a variedade de sabores e texturas. Considerados como acompañantes de guisos ou gornición de carnes, os cogomelos fan bo casoiro con case todo o que pode ter o frigorífico e na despensa. En xeral, alén dos pratos óptimos para cada especie, os seus usos poden intercambiase con facilidade. Abóndalles pasar por unha tixela con algo de graxa, sal, allo, perixel un pouco de pan rilado e unhas pingas de limón. Os que poden asumir papel protagonista son os de carne máis dura, que aguantan a brasa e a plancha. É o papel estelar de lepiotas e lactarius, con forma ideal para daren cabida no seo aos poucos aditamentos que precisan. Os máis brandos é mellor confitalos, facelos en fritada ou nun guiso lento. Non cómpre cociñalos demasiado para que non se encorticen, así que ás veces hai que tratalos á parte e engadilos ao guiso xa case no seu remate. Se aceptan o papel de secundarios, coa humildade que lles nace de medraren rente á terra e coñecer a efemeridade, admiten moi diversas compañías e o resultado é sempre sabedor. Con ovos, en revoltos ou tortillas. Con guisos de carnes e moitos peixes. Con legumes, pastas en masas. E fan tamén salsas e marmeladas. Todo un luxo na cociña.

Publicado en El Correo Gallego (05-11-14)