PALABRAS NO FUTURO

A Asociación GÁLIX, que agrupa un bo número de persoas e colectivos relacionados co libro infantil e xuvenil, celebrou o ano pasado o 25 aniversario da súa existencia. Como noutras iniciativas que se levaron a cabo afrontando os cambios que pedía a oficialización dunha lingua para chegar coa máxima normalidade á sociedade máis nova, tiven a honra de participar naquela fermosa aventura da creación deste faro iluminador dunha Literatura que pouco máis tiña para lles ofrecer ás crianzas que a riqueza da creación oral e uns pouquiños libros de autores e autoras preocupados polo problema antes de que aparecese como apremiante. Creo que é de xustiza agradecer o entusiasmo que puxo na teima Xabier Senín desde a Dirección Xeral do Libro da Consellería de Cultura, catalizador de todas aquelas inquietudes de quen escribía, ilustraba, editaba, vendía e lía no ben pouquiño que tiñamos e que axiña se viu inzar como a escuma.

Unha das actividades da celebración foi editar un libro pensando no alumnado de Educación Primaria dos colexios de Galicia para o distribuír gratuitamente en todas as bibliotecas escolares do país. A chegada, algo serodia, deste libro ás miñas mans motiva estes renglóns para dar conta dunha iniciativa moi digna de divulgar. Choven palabras no futuro, editado en colaboración coa Xunta de Galicia (Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria), foi presentado o 23 de decembro na Sala Einseman da Cidade da Cultura. Fórmano textos en prosa e verso de 25 autoras e autores da Literatura Galega ilustrado polos traballos de oito ilustradores e ilustradoras, pertencentes ao xa ben veterano colectivo.

Moi atinado me parece o criterio de Gálix, do artista da capa e contracapa ou de ambas partes, de incluír na ilustración o comezo dunha obra singular das nosas letras, rendendo así de paso unha homenaxe ao seu autor, Xosé Neira Vilas, un dos socios máis ilustres e que tamén o é de Honra. Refírome ao gran libro galego de protagonista infantil Memorias dun neno labrego, unha novela histórica e social publicada na Arxentina en 1961, que é hoxe o libro máis lido da nosa literatura, está traducido a moitas linguas e suscitou interese para os estudos do fenómeno literario. Esas palabras choveron no pasado. Oxalá no futuro outras o sigan facendo tan tréfegas para sustentar a lectura.

Publicado en El Correo Gallego  (24-04-15)

ARTES POLA IGUALDADE DE XÉNERO

Dóenos a necesidade de aprofundar na teoría e na práctica da igualdade de xénero a favor da vida digna das mulleres (e dos homes) a través da familia, a escola, a sociedade e os medios de comunicación. De interiorizar debidamente esa igualdade crebada pola historia depende a construción dunha sociedade máis equitativa, máis sá e máis feliz coas aportacións das mulleres aos cambios que precisa tamén o mundo, pois nosoutras como conxunto engadiremos novas maneiras de prever e resolver os conflitos que acarrea a vida persoal e colectiva. Unha nova cultura da igualdade dará lugar tamén ao fin dos maltratos e dos feminicidios que de diversas formas se cometen en actos conxuntos ou máis disimuladamente en forma de goteo de asasinadas polos homes que elixiron nun momento para compartir a vida.

A educación ten neste gravísimo problema un papel imprescindible, pois é o mellor motor de cambio, e todas as iniciativas que proporcionen estímulos para esta aprendizaxe deben ser saudadas con esperanza, apoiadas e agradecidas. Así o facemos hoxe aquí cun concurso que promove a empresa Bolboreta Animación, o Certame Galego de Artes pola Igualdade de Xénero, que mañá entregará os premios da segunda edición na Casa do Concello de San Sadurniño. Con esta iniciativa, que tiven a fortuna de ver como nacía da ilusión de dúas mulleres novas, preténdese render en cada convocatoria homenaxe a unha muller con conciencia pola igualdade que teña desenvolvido actividade pública notoria e sirva de estímulo para a incorporación das mulleres á vida colectiva dunha sociedade normalizada verbo da dedicación e traballo feminino fóra do ámbito doméstico. Este ano, a homenaxeada é a cantante Uxía, artista cunha calidade ben probada na súa xa longa carreira.

Para o certame son convocadas persoas en tres categorías, desde educación infantil ata eliminar o tope de idade, para presentar escritos literarios que desenvolvan contidos relacionados coa igualdade entre mulleres e homes, hogano a través da poesía. Conta co apoio dos Concellos de San Sadurniño, As Pontes e A Capela, e a Editorial Galaxia co agasallo dos libros que recibirán os gañadores e gañadoras, canda un diploma e unha gratificación económica. Uxía poñerá fin a este ao acto de entrega e homenaxe cunha pequena actuación, acompañada por Magín Blanco.

Publicado en El Correo Gallego (17-04-15)

EN LOOR DA FREGONA

É de seu tan popular, tan humilde e tan barata que a recibín en herdo e seguín moito tempo con ela entre as mans sen sospeitar, pola súa sinxeleza e leviandade, que tamén era un invento.
Ata o de agora reflexionaba pouco sobre as cousiñas que me fan a vida máis doada. Non me ven nada mal, xa que logo, confesar publicamente o pecado de lle ter atribuído á palabra invento connotacións de grandeza. Confeso pois, e con contricción, que pensaba que os inventos eran cousas grandes e ben cantadas, como a marabilla de falar telefonicamente cos parentes da Chaira luguesa despois de superar os pitidos correspondentes a tres ou catro cortres ó longo dunha conversa de tres ou catro minutos.
Pois ben, resulta que acabo de enterarme, por telo lido, de que a fregona e a súa pequenez é todo un invento. Un invento grandioso, digo agora que aprofundei o meu na serodia descuberta ata me decatar de que foi tamén unha gran revolución.
E quizabes me atreva a dicir xa que na vida histórica das mulleres hai fundamentalmente dúas etapas: antes e despois do achado dun oficial do Exército do Aire, Manuel Jalón, que buscando, supoño eu, facilitar a vida dos soldados –esoutros seres que nun “lapsus” do acontecer vital fregan e fan faenas consideradas domésticas– acabou por crear o único aritluxio que fixo da femia humana un ser definitivamente erecto.
Xa se sabe que antes da aparición da fregona houbo mulleres que abandonaron o cepillo e o caldeiro. Pero tamén han de concederme a veracidade destoutra afirmación: cada vez que unha señora deixou o posto foi substituída por outra. Así é como se comprende que a limpeza doméstica, vinculada ó xénero salvo a excepción temporal-castrense que deixo anotada, sexa un problema feminino.
As mulleres temos que lle estar lealmente agradecidas ó sinxelo e baratísimo invento nacido en 1956 e comercializado en 1965. Porque a fregona non só fixo o milagre de nos erguer senón que permitiu ó mesmo tempo que as relacións de parella heterosexual fosen moito máis ousadas, fluídas e paritarias.
Ningunha muller se atrevería antes do evento a pretender sequera que o seu compañeiro, dálle que che pego e a faenar, se axoenllase por ela. Por moi suave que fose a insinuación ou moi enérxico que fose o mandato, non tería éxito na empresa. O de pórse perante unha muller na actitude humillante de tocar o chan con algo máis que a planta dos pés só acontecía en esporádico episodio romántico connatural á declaración amorosa, por unha soa vez e sen sentar precedente nin compromisos futuros.
Hoxe, polo contrario, calquera muller de calquera clase ou condición é capaz de intentar que o seu home –ou algún fillo– lle axuden no mester de deixar a casa limpa e habitable. É así de sinxelo. “Pásame a fregona”, dito coa mesma naturalidade coa que se solicitan na mesa os grans de sal para aderezar unha ensalada ou unhas patacas fritas que se quedaron curtas na cociña. Que llo fagan a unha xa é outra cousa, pero a fórmula está aí e hai que aproveitala.
E como o enxeño nace ligado ó exército e é revolucionario, non virá nada mal que acabe este artigo felicitando ó oficial e ó estamento enteiro, e agradecéndolles cordialmente esta revolución pacifista tan transcendente para a vida das mulleres.

A este artigo (publicado en El Correo Gallego) foille outorgado o premio de xornalismo Puro Cora 1995

A MORRIÑA E A RETRANCA

A morriña e a retranca son dúas características que se nos atribúen e algo diso debe haber, como di a nosa paisanía ante a evidencia, demostrando xa que, efectivamente, algo hai. E, estando radicadas unha na razón e outra nos sentimentos, creo que veñen sendo a mesma cousa: o noso xeito aprendido e xa herdado de reaccionar fronte á adversidade.

Sentimos morriña, forte e inconcreta sensación que habita na profundidade persoal, porque notamos que nos falta algo, porque tememos que nos vaia faltar algo, porque nos arrebataron algo… Adoita sentirse fóra da terra porque nos tivemos que transplantar.

Marchar é arrincarse da terra coma unha árbore
e transplantarse noutra.
Deixar o souto, a fraga, a carballeira,
a horta, o prado, o monte…
e buscar acomodo noutro sitio
lonxe e descoñecido as máis das veces.
É cambiar de paxaros e de ventos,
de chuvias de nevadas e de brétemas
polo que queira vir pousar en nós.
Levar as landras, as mazás, as noces…
a caer noutro chan onde as recolla
quen non nos viu nacer nin ir arriba.

Marchar é arrincarse,
e levar esa terra que queda nas raíces
para facer raigame en terra allea,
para que o corazón siga latendo
e a memoria se abrigue nas querencias
que quedaron atrás.

E a ver se a terra allea se fai nosa.

A morriña é un estado de ánimo dorido e paciente, por veces incurable. A morriña é o cravo rosaliano sen o que nos sería difícil sentir a vida.

Pola contra, a retranca é unha resposta automática e activa que ten poder sobre calquera frustración. É a nosa sanación polo humor noso co convencenmento de que non nos farán tragar rodas de muíño, de que nos non engana xa ninguén, de que podemos afrontar coa palabra intelixente calquera desfeita que quixera acudir en contra nosa.

A MIÑA HOMENAXE POÉTICA A TERESA DE JESÚS NO QUINTO CENTENARIO DO SEU NACEMENTO

Teresa de Cepeda y Ahumada, máis coñecida como santa Teresa de Jesús ou simplemente Teresa de Ávila, naceu en Ávila o 28 de marzo de 1515. Estamos, pois, no quinto centenario do seu nacemento. Na miña xuventude cheguei a pensar en entrar no Carmelo e a miña simpatía pola escritora pervive.

Na “Antología homenaje a Teresa de Jesús”, Taller Prometeo de poesía, Madrid, 1982, publiquei este poema, aquí  traducido ao galego pois non teño fóra do libro -que está noutra das nosas bibliotecas- a versión orixinal.

 

ESTÁS AÍ, TERESA
Estás aí, Teresa, templo leve,
bolboreta de soño irrepetible,
libre cimo de lume en cada gota
da nosa carne silenciosa e breve.

Estás aí, fiando verbos rústicos,
nun doce parolar sen tempo ou regra
nese mencer aínda inacabado
do teu leve pasar riba da amea
do castelo pechado.

Estás aí, furacanada sombra,
ourive transparente de misterios
e rosario infinito de candores.

Estás aí, amamantando rosas.
Estas aí, desorbitando amores.

 

RESURRECCIÓN

Erguer os ollos
e alpeirar coa Ave Fénix
que suca o ceo.

ESPAZO DE LECTURA

Espazo de Lectura é un proxecto de fomento da lectura con máis de cen actividades ao ano nas que levan participado máis de cento trinta autores, tradutores, ilustradores, narradores orais, músicos e compañías de teatro. Un proxecto global arredor do libro para todas as idades que fai visible a lectura en lingua galega e axuda a construír unha sociedade que faga dos libros un importante espazo de lecer e de medrar en todas as dimensións. Está ao cargo da asociación sen ánimo de lucro que leva o mesmo nome, creada no concello de Gondomar en 2008. Ambicioso e realista, naceu dun grupo de xente próxima ao ensino e foi abríndose á cidadanía co obxectivo de achegar os valores do libro ás persoas en proceso de desenvolvemento –alumnado dos centros e crianzas pequerrechas-, ás familias como educadoras e á sociedade en xeral. O mérito non é só a aparición como proxecto comprensivo, senón que medre ano a ano, teña instalacións propias nas que se leva a cabo a maioría do seu traballo e que aspire a incrementar o espazo para dar novas acollidas. Na actualidade xestiona un programa periódico de actividades que chegan a toda clase de público, lector directa ou indirectamente.

Cada semana, na Biblioteca Municipal todos os luns, as nenas e nenos de máis tres anos e as súas familias teñen unha sesión de contacontos chamada Contomar. Na “Casa da Lectura”, que foi escola pública en Donas, fan para o mesmo público unha sesión de dinamización lectora. Mensualmente, celebran xuntanzas de tres clubes diferentes de lectura: Lendo contigo, para nenos e nenas de 7 a 11 anos e as súas familias; Sete vidas, de narrativa para adultos, e Lecturas debuxadas, de banda deseñada tamén para adultos. Contos en cueiros para bebés ata 3 anos e as súas familias e Comando le para rapazas e rapaces de 12 a 15. Anualmente desenvolven actividades conmemorativas e especiais: Dar de ler coma quen dá de beber, o Día do Libro (23 de abril, A Fogueira dos versos, a noite de San Xoán (23 de xuño), Noite na biblioteca, Noites golfas na Casa da Lectura. Ademais, accións lectoras en diversos espazos públicos, e obradoiros, recitais, bookcrossing, publicacións, etc. O libro é xa en Gondomar un elemento socializador indispensable para elevar o nivel educativo, a cociencia crítica e a calidade de ocio das persoas. Oxalá fundise este exemplo en máis concellos.

Publicado en El Correo Gallego (03-05-15)