MULLERES PARA O CAMBIO

Se todo sae como decidiron electores e electoras, dúas mulleres presidirán a corporación municipal das dúas cidades españolas máis grandes, Manuela Carmena a de Madrid e Ada Colau a de Barcelona. Que unha muller acceda a unha alcaldía aínda hai que celebralo, pero que dúas mulleres teñan mandado democrático para gobernar dúas cidades tan habitadas e complexas, de xeito diametralmente oposto ao que ata agora se entendía por gobernar, é un feito que haberá que valorar debidamente co transcorrer do tempo pero que ten fasquía revolucionaria. De perfís moi diferentes, ambas son loitadoras polos dereitos civís, porque a xustiza non se ensañe cos máis necesitados, por lograr un máis equitativo reparto da riqueza e por deostar a corrupción nas institucións dotándoas de medios que garantan o coñecemento público das actuacións.

Non son profesionais da política, pero veñen a ela da man de movementos sociais que queren implicarse na res publica. Chegaron upadas pola cidadanía en apuros pola necesidade de recuperar a dignidade de ter comida, traballo e teito. Carmena ten unha traxectoria democrática tan longa como lle permite a biografía e unha ricaz experiencia no mundo da xudicatura, coñecementos que poñerá ao servizo da súa nova etapa de traballo na que non pretende perpetuarse. Colau leva ás súas costas a loita diaria ao lado dos lanzados á rúa por unha crise asoladora que permite que a xente quede na rúa mentres os bancos se quedan cos seus pisos baleiros, ás veces por cantidades verdadeiramente ridículas para quen non perdeu o traballo ou o pequeno negocio. Por unha ou outra razón, as dúas saben o valor que ten opoñerse aos poderes políticos e económicos que perden a máis minima empatía cando pasan a venerar o becerro de ouro.

A nivel autonómico, unha terceira muller aparece tamén moi apoiada pola cidadanía na súa loita contra políticas e políticos pegados á cadeira, apartados dos problemas da xente e proclives a crear niños de corrupción. Aí está Mónica Oltra, coas súas camisetas portadoras de mensaxes, que foi a voz da rúa contra os dispendios nas administración valencianas. As tres se distinguen doutras conxéneres en que queren cambiar as prioridades, os modos, os fins e os aparatos da política. En que queren poñer as institucións ao servizo da cidadanía e non ao propio. Benvidas sexan.

Publicado en El Correo Gallego (29-05-15)

MERCADO DA ARTE, A ARTE NO MERCADO

En centros comerciais amplos estanse facendo interpretacións de repertorio operístico ou simplemente orquestral que sorprenden o público. Tamén as obras de arte visual se desprazan a estes lugares acompañadas por quen as crean e mostran alí os procesos do seu traballo. Na Praza de Abastos de Quiroga Ballesteros (Lugo), remozada rencentemente, terá lugar unha experiencia pluriartística do 25 ao 31 de maio. Alí potenciarase a cultura, que se atopa nun momento de mínimos históricos por estar sendo relegada con alevosía como se fose unha actividade persoal e socialmente nociva. Potenciarase, ao mesmo tempo, o consumo de produtos de proximidade, o que respecta máis o medioambiente e distribúe a riqueza entre os habitantes dunha comarca.

Coordinada pola artista Luz Darriba, que realizou tantos proxectos colectivos na cidade, e non só, orientados á defensa de causas nobres, coa colaboración do Concello de Lugo e da Asociación Monumental Mercado Municipal, Mercado da arte, a arte no mercado presentará un bo número de artistas, mulleres e homes, que mostrarán os seus traballos en taller e en actuacións cara ao público, interrelacionado a alimentación do corpo e a do espírito nun encontro lúdico e amoroso coa vida. Os e as artistas convidados son Dulce Anca, Maribel Aguilar, Nuria Barrio, Alfredo Bongianni, Quique Bordell, Alfonso Castro, Ana Costas, Luz Darriba, Honorio, Julio Leira Sanmartin, Jose Lemur, Germán Limeres, Federico Lojo, Juan José Lomarti, Ignacio López, Noemí López, Juan Pablo Mastroiani, Quique Muruais, Estefanía Novo, Alfonso Otero Regal, Renata Otero, Ánxela Pardo, Alejandro Pardo, Cristina Mejías Bamio, Luisa Paz Montenegro, Giovana Pereira, Paco Pestana, Xabier Quijada, Baldo Ramos, Xermán Refojo, Viky Rivadulla, Daniel Sanmartin Anca, Peter Schneider, Isabel Somoza, Fernando Tomé, Lola Tourón, Eduardo Valiña, Juan Vila, Helena Villar e Zalo. Farán obradoiros de pintura, gravado, poesía, máscaras, concurso de fotografía sobre o mercado, mesas redondas, performances, teatro, música, instalacións, danza, etc. nos diferentes postos e espazos libres do mercado. A máquina da arte (unha expendedora de tabaco) proverá obras orixinais dos artistas participantes a un prezo unitario de dez euros e funcionará de continuo durante toda esta grande exposición.

Publicado en El Correo Gallego (22-05-15)

ALAMEDA DAS ÁRBORES CELTAS

Un dos grandes principios da educación institucional nas primeiras etapas é partir do que está próximo para axudar a coñecelo, a interpretalo e chegar desde el á xeralización. O medio natural e social é suficientemente rico para ofrecer puntos de partida. A nosa toponimia e antroponimia, por poñer un exemplo, arrastra gran pouso de historia que o alumnado non adoita coñecer. E parece razoable que se expliquen os nomes nun exercicio que se convertirá en fonte de coñecemento directo, e mesmo de investigación adaptado a cada nivel e etapa educativa. Desde hai máis dunha década, no IES Castro da Uz (As Pontes) promoveuse un proxecto de rendabilidade pedagóxica partindo de lle explicar ao alumnado a orixe dos seus nomes e apelidos. Supoño ben doado pasar de aquí ao contexto dos comezos da historia de Galicia, estracto importante da nosa cultura na que estarían inseridas moitas destas palabras. E de aquí, á importancia que para aqueles habitantes tiña a natureza, centrándose na cultura celta. Como as ideas se encadean, asignóuselles a cadanseu alumno e cadansúa alumna as 21 árbores sagradas celtas, segundo o día e o mes do seu nacemento: abeleira, abeto, álamo, amieiro, bidueira, carballo, castiñeiro, cedro, ciprés, faia, figueira, freixo, maceira, nogueira, oliveira, olmo, piñeiro, pradairo, salgueiro, sorbeira e tileiro.

E plantáronse no recinto escolar hai 12 anos. Despois viñeron os coidados e cada grupo tiña unha árbore para atender o seu cultivo. Cinco non saíron adiante e hai cinco anos que foron repostas. O curso pasado estudaron os nomes científicos e populares diferentes dos da zona, e pasaron á literatura, identificando cada unha cun escritor ou escritora das nosas letras, tarefa complicada porque Galicia ten unha importante historia literaria que continúa vizosa, a pesar de todo. Nesta nova aprendizaxe, ás árbores apareceulles unha ponla artística con versos ou prosas despois de ler, recordar, debater, poñer en común e decidir 21 nomes de autores e autoras, que van do Rexurdimento á actualidade, para emparellar con elas. O ramo a este meritorio traballo poñerallo a inauguración da Alameda o próximo 18 de xuño, en presencia dun bo número de autoras e autores, e cos “argalleiros e argalleiras das letras”, que teñen tamén a súa árbore, acompañando os textos coa súa música.

Publicado en El Correo Gallego (15-05-15)

CARNEIRO E AÑO

Nas festas gastronómicas domésticas, as que celebraban o padroeiro ou padroeira da parroquia, foi moi importante a ovellume, carne moi aprezada pola paisanía que tiña pouco acceso cotián á carne fresca. Ademais de fornecer as mesas de carne, proporcionaba queixos artesáns de moito valor para tomar na parva, primeiro almorzo previo á saída para o traballo, e lá para os carpíns quentapés, os xersés e os mandís con que cubrían as cabezas homes e mulleres para traballaren mentres chovía. A ovellume, vai perdendo presenza no monte, onde impedía medrar a poula inzadora que facilita os incendios forestais e daba traballo á xente nova no pastoreo. O noso mundo rural cambiou moito en pouco tempo pero aínda segue producindo algunha carne ovina, que continúa sendo aprezada. Para as grandes mesas, hogano como antano, é moi acaído o carneiro –o macho adulto-, cuxa carne dá para moitos, aínda que haxa que adobalo ben e con tempo para lle quitar o aquel que aporta o sabor da lá se non vai a carne ben preparada xa á cociña. Para conseguir isto, tiña moita importancia quedar pola noite ao sereno –hoxe substituído polo frigorífico- e un bo salpicado de augardente, que lle queda moi ben. Na proliferación das nosas festas gastronómicas, o carneiro tamén atopou un lugar ás beiras do Ulla, no concello de Dodro, que a celebra ao final de xuño.

As femias, como en todos os animais domesticados, reservábanse para a reprodución e o aproveitamento dun leite difícil de muxir, que, en non sendo dun bo rabaño, vai todo para as crías. Precísanse bastantes ovellas para xuntar un callado que pague a pena. Polo xeral, non sendo producidos para a industria da carne, cómense os años e non as añas. A cría ten unha canre tenra e deliciosa, aínda que menos saborizada, característica que lle serve para unha aceptación máis xeralizada. É moi doado de adobar e queda moi sabedor engadíndolle un picadiño de follas de menta ou acompañándoo xa na mesa cunha salsiña da mesma herba, ao estilo inglés. A carne de año é moi propia para determinadas festas temporais, que coinciden co ciclo das crías, como é a Pascua, e tamén polo Nadal, axudando así a fortalecer o símbolo do año aplicado a Xesucristo, Agnus Dei.

A palabra año é a máis nosa para designar a cría da ovella. Ter que explicar que é o año nun restaurante galego debera ser impensable. Hai que recuperar esta palabra.

Publicado en El Correo Gallego (08-05-15)

SALMÓN EN MARMITAKO

Traio aquí un falso marmitako, do que gustamos na casa. Ao mercado de Rianxo chega moi poucas veces o bonito, polo que non se pode saborear o guiso mariñeiro que incorpora tomates, pementos, cebola, allo e patacas, constituíndo un prato de nutrintes sans e variados. Polo contrario, o salmón, a vender todos os días, é peixe ben aprezado, aínda que algúns xa van cansos de o comer á prancha. Tal cansazo foi o motivo de investigación caseira -oxalá non sexa un reinvento da pólvora- de probar vai para un ano outro xeito de tratalo que cada vez é máis frecuente no xantar, porque Suso é guiseiro coma el só e eu non lles torzo a cara.

A parte axeitada, menos graxenta máis e máis compacta, é a que se achega á cola. Por iso compro un toro do final e pídolle á peixeira que mo desespiñe e esfole. Mentres non soubo esfolalo, descubrín un momento do proceso culinario no que se pode facer moi doadamente, que sinalarei no seu momento.

Córtoo en tacos e bótolle sal mariño –sempre pouco- e pementa negra moída, que lle acae moi ben a este peixe. Á hora de o cociñar, boto aceite de oliva suave nunha tarteira e selo os tacos, que retiro e deixo ao quente. Este é o momento de sacar a pel, se aínda a tivese, pois despégase case soa.

No mesmo aceite poño dúas salugas –dentes- de allo, que son moi amante do seu sabor, cebola en xuliana grosa, pemento vermello ou verde e tomate, pelado e picado, cun chorro de viño branco e unha folla de loureiro. Salgo outro pouco as verduras e déixoas facer tapadas a lume manso. Cando van indo suaves, boto as patacas partidas e escachadas ao final. Recomendo que sexan de calidade e fariñentas, pois as ruíñas arruínan calquera prato. Se fai falta algo de caldo, engado unha pouca auga. Se gusta, tamén é o mento de botar unha culleradiña de pemento agridoce de La Vera.

Xa próximo o punto das patacas, reparto por riba o salmón co zugo que foi soltando para que se mesturen os sabores. E xa só queda servir en prato fondo, con culler e forcado para a escolla de cadaquén e para aqueles que, en familia e coma min, gustan das patacas esmagadas entre a salsa.

Vaille ben un albariño, aínda que eu non o beba.

¡PARA EUROPA!

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Nun dos nosos libros fundamentais, Follas novas, Rosalía ocúpase con largueza da emigración, tema recorrente na súa poesía. A autora coñece ben o feito por dúas vías: a experiencia de acompañar o seu home, Manuel Murguía, en terras de Castilla, que vive como un auténtico drama de emigrante, e a empatía que establece co pobo sufridor, fundamentalmente coas mulleres e a infancia que queda exclusivamente nas súas mans, empobrecidas e desamparadas, cando os homes marchan para A Habana. Por desgraza para a humanidade, o pentapoema que inicia o quinto apartado deste libro de libros, As viúdas dos vivos e as viúdas dos mortos, escrito no século XIX para o caso concreto dun país pobre no noroeste da península Ibérica, é válido no século XXI para moitas latitudes, porque describe de xeito maxistral cal é situación dos millóns de persoas que migran no mundo. Parece pensado ante a dor dos subsaharianos que afogan no seu tránsito a Europa e incluso da nosa xente nova, a xeración mellor formada das que tiveron que se transterrar buscando o futuro, cando Galicia máis precisa da súa formación para desenvolverse e medrar.
Rosalía narra, coa brillantez poética que lle é característica, o proceso dramático de “marchar”. I. As causas que obrigan as persoas a emigrar e como deciden facelo porque non lles queda outra solución. II. A desolación que produce o feito de partir cara un destino incerto despois de tomar a decisión. III. A despedida, o tránsito no barco e o anticipo da súa perda real ou figurada, e a tristeza dos seus seres queridos, que previsiblemente non os volverán ver. IV. Os ánimos que se dan para emprenderen esa viaxe, alimentando a esperanza de retorner un día e atopar todo mellorado (na orde dos acontecementos este debera ser o número tres, pero Rosalía non organizou con precisión este libro, nin sequera nos seus cinco grandes apartados). V. A situación de menesterosidade en queda un país sen xente moza, sen recursos e coas familias destrozadas. Pola fame e a guerra, milleiros de persoas procuran Europa nun río imparable. Intentan atravesar o Mediterráneo na procura do norte opulento. A decisión de Italia, acordada no 2014 coa Unión Europea, de acabar coa operación Mare Nostrum multiplicou por dez o aumento da non temida morte no que vai de 2015. “…ide a ver que foi deles…/ ¡No eterno olvido para sempre dormen!”.

Publicado en El Correo Gallego (01-05-15)