APRENDER LITERATURA

Estase a celebrar no Campus de Ourense da Universidade de Vigo un ciclo de actividades relacionadas coa Literatura Infantil e Xuvenil: “A pegada das mulleres desde a tradición oral á actualidade”. Coordínao a profesora Isabel Mociño González e foi programado para que, quen chegue a exercer o profesorado, poida estimular a afección pola literatura, a lectura que máis contribúe á educación integral por arriquecedora nas múltiples necesidades da comunicación verbal. Aínda así, é unha actividade aberta á que acoden tamén profesionais en exercicio e persoas interesadas no tema da educación nas primeiras etapas da vida. Polo ciclo pasaron e van pasar escritoras e escritores con experiencia no traballo pedagóxico e na creación literaría, oral ou escrita.

O papel das mulleres no cultivo literario destinado á infancia foi moi importante, tanto que, ata non hai moito, atribuíasenos esta modalidade como a propia para o noso xénero xunto coa poesía lírica. Porque a función de nai educadora ou mestra dos primeiros niveis –recordemos que para rexer un parvulario había que ser muller- favoreceu que que fabulasen para aquelas criaturas que lles foran encomendadas para a súa crianza ou educación institucional. Hoxe, a valoración da capacidade das creadoras debe ser moi outra, polo que teñen aportado a todos os xéneros literarios, sen límite de idade prevista para a recepción, en obras situadas en pé de igualdade cualitativa coas dos homes. Ao mesmo tempo, moitos homes foron incorporándose ao oficio de transmitir, mediante a palabra escrita e aínda oral, emocións líricas e historias que estimulan a sensibilidade e a fantasía das crianzas. En calquera caso, o achegamento á literatura debe acontecer moi cedo e discorrer por etapas que se suceden e superpoñen. O primeiro encontro de meniñas e meniños coa palabra literaria dáse no fogar e na Escola Infantil cando teñen moito poder os afectos. Os contidos son de transmisión oral. Anainas, cántigas, adiviñas, trabalinguas, ledaíñas, contos populares e lendas son as fontes literarias para este tramo de vida.

A segunda fase acontece na Escola Primaria cando se adquiren as habilidades lectoras. Debe ser igualmente pracenteira e apoiada pola casa. Continúa así o trato co valor lúdico do idioma e a descuberta de universos onde a palabra suxire máis do que di, liberada do uso cotidiano. A biblioteca cobra toda a súa importancia como espazo privilexiado de encontro cos libros que conteñen os elementos máis creativos e innovadores da comunicación verbal e van influír tamén na expresión propia abrindo o camiño para a conquista dun estilo propio na expresión das propias fantasías. Pouco a pouco o alumnado mellorará toda a comunicación escrita, sempre máis elaborada que a habitualmente empregada na oralidade. Como meta desta aprendizaxe literaria debería marcarse, xa ao final da Secundaria Obrigatoria, un mínimo acceso aos clásicos, tanto da cultura propia como da cultura universal.

Publicado en El Correo Gallego (30-10-15)

De Circes e Morganas. Homenaxe das escritoras galegas a Begoña Caamaño

 

“De Circes e Morganas. Homenaxe das escritoras a Begoña Caamaño. (A Sega, 2015). Obra colectiva de 27 autoras e prólogo de Encarna Otero”.

Se vos apetece, podedes ver o poema (páx. 41-42), recreación en clave feminista de “Tecín soia a miña tea”, de Rosalía de Castro.

http://www.asega-critica.net/p/publicacions.html?m=1

OS TRAXES NA POLÍTICA

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Teño dificultade para me desfacer da roupa que me gusta e se conserva. Sálvame das consecuencias deste costume, que en tempos de bonanza ía moi decaído, non ser política. Así podo repetir modelo cando queira e ata non ter estilo, a non ser o meu. Por iso faría o mesmo que Manuela Carmena se me vise en obriga de asistir como anfitriona a calquera acto público de alto copete e pertinaz retransmisión nos medios. Iría con ese vestido que me gusta e me senta ben, aínda que leve o seu tempo no armario. A entendida en estilismo dun xornal madrileño dixo, na súa crónica de vestimentas femininas, que ía como unha funcionaria de Correos dos anos 40, con todo o desprezo non só a ela senón á comparanza. Puido ter interpretado ese vestido como moda vintage, pero foille moi tentador meter a que foi xuíza nunha época e nun traballo ben afastados do que ela representou como muller de vida plena non exenta de riscos mesmo para a súa vida. E tamén do que representa hoxe: unha alcaldesa demócrata seria que quere facer política doutro xeito.

A aludida respondeu, cando lle pareceu oportuno, que o traxe era antigo pero que adoitaba aproveitar as cousas. Sospeitabamos da súa austeridade, pero sabela posuída do espírito de reusar e reciclar, a min elévama como persoa e como servidora pública. O que se fai coa vida propia ten moito que ver co que se fai cos asuntos alleos e seguramente mirará cos mesmos ollos e aplicará a mesma receita aos bens comúns que foi chamada a administrar.

Nestes últimos anos, as prendas e complementos dos políticos e políticas convertéronse moitas veces en pedra de escándalo por iren unidos á corrupción que proliferou como os cogomelos no outono e encheu a moitos servidores públicos de glamour. Traxes masculinos de seda con pantalóns ben encinturados, elegantes bolsos de Vuitton para señoras, inusultantes reloxos Rolex para pulsos… Ían divinamente vestidos e vestidas sempre á moda, pero á vista do resultado, esa elegancia saíanos do peto. Descuberto tan impopular proceder, madia leva, e para ensaiar o parecido coa xente máis normal que irrompía na competencia, saltaron as garavatas e os botón das camisas e naceu nova estética para a elite masculina. Nelas a penas se notou aínda. Coas mulleres hai máis esixencia, pois deben andar impecables ao servizo da moda máis machista. Ás veces soportan costuras que ata nos apretan ás que miramos. Pero a falta de traxeo na política, se é algo máis que un ensaio, non acaba de lle gustar a certa xente porque non se adapta á clase política predefinida. Abonda con ler a descrición dun alcalde das mareas que publicou unha escritora de renome nun dos xornais galegos falando da vestimenta coa que chegou ao San Froilán de convidado. Se Manuela Carmena non saía favorecida coa comparanza, o pobre rexedor quedaba peor parado. Tanto que se compara cun indixente cuxa presenza atentaba contra o decoro, esa palabra xa en desuso para a integridade moral dalgúns moi traxeados.

Publicado en El Correo Gallego (23-10-15)

TORTILLA DE CANTARELOS

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Temos un outono espléndido en cantharellus cibarius, un dos cogomelos máis delicado e con máis versatilidade na cociña. A súa color amarela, o seu himenio en engurras e o seu olor a chourizo, fano inconfundible, polo que paga a pena especializarse para recollelo e levalo á mesa. Tamén ten a ventaxa de ser o menos estacional, co que o podemos atopar abondoso en calquera momento. Non é pouca a sorte de que medre igual baixo árbores de folla grande e caduca -castiñeiro e carballo- como nos piñeirais. E postos a citar todas as marabillas deste fungo, non é parasitado, ten longa conservación en fresco e pode conservarse deshidratado.

Hoxe traio aquí unha tortilla para que utilicei, ademais deles e dos ovos, algo de sal, allo e perixel picadiños -venden o conxunto deshidratado e moído, que é o que empreguei-, pementa, noz moscada, sal e aceite de oliva virxe. Pasei primeiro os cantarelos e sazonadores por unha tixela, mesturándoos despois cos ovos batidos nun prato e usando finalmente outra tixela antiadherente e limpa para callala.

Se queredes probar, está moi, moi rica.

 

PASO

Sen ter entrado
vai quedar algo meu
tras desta porta.

MALAS NAIS

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Os problemas que hoxe se lles presentan ás mulleres para ser nais son tantos e de tal magnitude que un grupo de traballadoras cualificadas en diversas especialidades da arte, ciencia e tecnolxía, decidiu poñer en común as súas experiencias de loita e frustración persoal e profesional promovendo o “Club de malas madres”. Utiliza como medio de expresión e de intercambio un blogue de idéntico título e tamén as redes sociais. Á iniciadora, Laura Baena, creativa publicitaria, acompáñana neste sorprendente –sempre para ben– clube nais con profesións variadas: xornalista, directora de arte, terapeuta humanista, economista, farmacéutica nutricionista, consultora de beleza, psicoterapeuta infantil, emprendedora, mestra e psicopedagoga, publicista, experta en atención temperá e intervención psicomotriz, veterinaria, educadora canina, coaching, sexóloga, e especialista en DIY, a maioría delas con afeccións compartibles como cociña e deportes. Sen dúbida, son persoas excepcionais, capaces de conciliar maternidade, profesión e solidariedade con esa cantidade enorme de mulleres que, en contra de todas as dificultades, deciden ser nais e facerse cargo do coidado das criaturas tendo comunmente a sensación de que non o fan ben, de que non as coidan coa atención debida das consideradas “boas”, pendentes da súa prole porque fixeron da maternidade o oficio principal da súa vida.

Descubrín as “malas nais” –canto sentido do humor destila a nomenclatura!- cando unha amiga recén parida me confesou a súa desorientación ao verse co meniño no colo. Aínda que estivo pendente dos cursos e consellos dirixidos a unha maternidade máis madura pola idade das nais, conscientemente desexada e con preocupación porque o embarazo, o parto e a lactancia sexan procesos naturais, chegada a hora de verse coa realidade sentiu o baleiro de quen non sabe nada, a tristeza dunha depresión posparto e a soedade coa que se encontraba para se enfrontar con ese futuro que xa estaba en presente. Cría que debía sentirse contentísima, pero non o estaba. Tampouco se atrevía a confesarllo á súa parella para non fracasar tan axiña no empeño. En agradecemento á confianza de acudir a min como á nai que non tiña, quixen axudarlle a superar ese agobio e, nas miñas incursións polas redes, atopei este espazo de intercambio, información e loita por un mundo máis xusto para quen decide prestarlle á sociedade o impagable servizo de ser nais, única garantía de futuro. Segundo a OIT, a muller gaña un 17% menos que o home polo mesmo traballo e a nai un 5% menos que a que non o é. Unha das razóns desta fenda salarial é a falta de conciliación social e familiar, que carga o coidado da descendencia nos ombreiros femininos. E a todas estas, unha marca especializada en produtos de alimentación lanza esta publicidade: “Se non queres que o teu fillo che chame mala nai por obrigalo a comer, dálle…”. Intolerable expresión, abofé. E non só alimentaria, senón, e sobre todo, educativa.

Publicado en El Correo Gallego (16-10-15)

DEIXAR O TEMPLO (Tetraloxía)

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

I

Pasa a auga de noite
polos ollos da ponte.

Non sei de onde viña,
porque daquela non era miña.

Sen saber onde vai dar,
xuntareime con ela no seu cantar.
II

Misteriosas mulleres
que falaban de bálsamo e ferida
chegaron ao meu soño para un ágape
deixando esparexidas palabras pola casa.
Lenes, festivas, tristes, duras, acusadoras,
quedaban engarzadas nas paredes
brillando como lámpadas
e aos poucos ocupaban todo o espazo
co perfume que fai da casa templo.
Non sempre ao espertar se acaba o soño
e eu estrañei a casa que me apagou a voz
tras o paso daquelas oníricas mulleres
que deixaron enreixadas as xanelas
e esqueceron poñerme pechadura.
III
Pronunciáronse as cousas que me queren
moi señardosas: “¡Vaste!”
Non vale a negación
se acariñas as táboas, as paredes e os mobles
para deixar pegadas baixo o póo
que o sagrado apaxoa sobre as cousas.
Fóra cantaba o río no solpor
co laúde que pon compás ás ninfas
cando o aire arrecende a despedida.
IV

Polos ollos da ponte
pasa a auga de noite

Porque daquela non era miña
non sei de onde viña.

Xuntareime con ela no seu cantar
sen saber onde vai dar.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Publicado na revista de poesía Xistral (nº 18, ano 2015)

FOTOGRAFÍA CONTEMPORÁNEA

Outono fotográfico é un festival que se celebra en Galicia e o norte de Portugal con exposicións e actividades formativas. O impulsor deste festival fotográfico, o segundo máis antigo do mundo, foi Benito Losada, xestor cultural de grato recordo na Cidade das Burgas. Catro anos despois da súa morte, segue, tras 33 anos, impulsando eventos importantes no mundo da fotografía, como é o Premio Galicia de Fotografía Contemporánea, co patrocinio da Xunta de Galicia e a Deputación de Lugo. Este premio promove a fotografía máis actual, e o pensamento e cuestións éticas que se poden xerar arredor dunha das expresións fundamentais da creación contemporánea. Para tal fin, constitúe un espazo fotográfico que complementa todo o creado durante máis das tres décadas polo Outono Fotográfico con propostas de autores e autoras nacionais ou estranxeiros sen límites estéticos nin técnicos. O premio encárgase de producir unha exposición, a edición dun libro -en Difusora de Letras, Artes e Ideas- e a promoción do traballo premiado itinerando a mostra e distribuíndo a publicación.

A terceira edición do premio deu como gañadora a Eva Díez co traballo «Renacer». Segundo o xurado, “un traballo fotopoético que pon en marcha de forma radical as oposicións esenciais da fotografía: luz e escuridade, primeiro plan e plano de fondo ancorados por insinuacións de plans medios, vacío e porén presenza máis alo do que vemos”. Canda o fallo, presentáronse os libros que recollen os proxectos de dous artistas premiados ex aequo na segunda convocatoria, Berto Macei e Jose Romay. Chegan agora ás miñas mans e deixanme gratamente sorprendida, pois teñen moitas ensinanzas para a miña última experiencia creativa. Son proxectos que seguen dúas das posibles direccións que pode elixir o artista que usa unha cámara fotográfica como expresión da súa maneira de mirar o mundo e de ofrecer esa visión á percepción doutros ollos.

Le cirque noir, de Berto Macei é unha aposta pola visión esencial do momento, a captación da trastenda dos feitos, os fundidos en negro, o valor dos pequenos detalles, o expresionismo cinematográfico e a gradación dos matices. O carácter intimista acércao ao lirismo fotográfico. O autor é partidario de facer esculcas interiores ata atoparse a si mesmo para despois proceder a executar a obra e lanzala como unha proxección do fotógrafo. Toda a proposta é unha fermosa creación arredor do circo onde os pequenos detalles envolveitos en sombras nos fan vivir en conxunto variadas emocións.

Rururbania Salnés, de Jose Romay, é un traballo aberto ao aire libre do día, que recolle aspectos dos grandes cambios do rural para os que non se preveu regulación, ese mundo das grandes mesturas que se producen cando as intervencións sobre a terra e a paisaxe non as rexe ninguén, o urbanismo vai por libre e se perde o valor do pasado. Un traballo colorista onde o autor mostra que “o feísmo non é unha anécdota visual inofensiva, é unha metástese”.

Publicado en El Correo Gallego (09-10-15)

VACAS SEN MATRÍCULA

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Pola década dos cincuenta, empezaron a construír en Becerreá unha estrada que, segundo os planos, chegaría a Quiroga. A vila que cruza a NVI e da que xa partían estradas cara Navia de Suarna e Sarria viu con alborozo aquel comezo, a pesar de que habería expropiacións de terras de labradío en Fillobal que nunca serían suficientemente pagadas para os seus donos e que, alén diso, tardarían en cobrar, como así foi. Pero a desexada vía naceu con moi mal pé. Avantando aos poucos cara á ponte de Valicedo e á aldea de Vilar de Ousón, quedou alí, a poucos quilómetros, esquecendo o seu destino. A apertura deu orixe a algúns solares na vila e a un espacioso paseo para camiñadas de afeccionados ás vistas de excelencia, pois xa desde a primeira das grandes voltas se ve o río Narón ou San Martiño, que pasa por Cruzul, e a ponte histórica que permite superalo traendo á memoria a época da Ilustración. Na seguinte volta, pode admirarse a subida da valgada do regato de Valicedo ata o Alto de Cotarelo coa súa flora de ribeira con árbores autóctonas. Desde este punto, a terra recobra o poder telúrico da montaña, aínda moi cerca da poboación que queda atrás, e empezan a escoitarse as chocas das vacas de Vilar que pacen nos prados en pendente. Os paseantes teñen sombra e poden andar prácticamente libres de circulación rodada. Porque a estrada, que aínda lle din de Quiroga, que se nomea oficialmente como LU-632, non ten máis tráfico que o preciso para as cinco familias resistentes contra o abandono que conforman hoxe a vecindade e para as vacas que andan por ela un traxecto antes de baixar aos prados.

Quizabes por iso está francamente deteriorada como vía de tránsito e pouco se diferencia dun camiño dos de sempre segundo se avanza nela. Este xaneiro, os escasos habitantes afectados tiveron unha xuntanza con políticos locais e provinciais do PP para lles dar conta do deterioro no que se atopa e eles comprometéronse a impulsar as xestións necesarias para que a Xunta lles amañase debidamente o vial. Quen sabe se, para observar o estado de conservación e dar conta a quen procedese para o amaño, se desprazou a Vilar de Ousón polo idílico paseo unha patrulla da garda civil de tráfico, porque non é habitual nin sequera probable que circulen por alí cara a ningures. Nas cercanías da aldea atoparon un gandeiro coas vinte vacas dunha das poucas granxas da comarca que perden habitantes en constante goteo por falta de desenvolvemento de medios de vida. Segundo declarou o dono, ían pola beira, guiadas por el coa axuda de tres cans pastores que as acompañan sempre, porque así o veñen facendo desde que comezou a explotación e xa antes, ao non ter a aldea outra saída. Con gran sorpresa pola súa parte, foi sancionado con dilixencia polos axentes, como se se tratase dunha estrada de verdade. E o máis curioso aínda non é a multa, senón que no impreso da sanción as vacas aparecen clasificadas como “vehículos de clase b sen matrícula”.

Publicado en El Correo Gallego (02-10-15)