PRIMEIRA COMUÑÓN

O recordatorio da miña primeira comuñón está datado o 27 de maio de 1948, festa de Corpus Christi. Inda non cumprira eu 8 anos, pero as organizadoras de eventos parroquiais mandaron razón á casa de que debía facela, pois  sabía todo o que hai que saber. Pedían que me vestisen de branco porque iamos en grupo. Estou no anverso cun vestido que fixo miña nai, bonito por certo, veo longo de tul, libriño de nácar, rosario e faltriqueira. Cando me fotografou María Roca –que gran fotógafa!- para que o recordatorio estivese a punto, nun descanso montei así vestida no triciclo dos seus nenos. Seica sabía o necesario para comungar, pero non para coidar galas que non se correspondían co meu estatus social e as ía lucir forzada. O texto di que foi o día máis feliz da miña vida, mais non foi certo. E non por lle chama vida aos 7 primeiros anos, senón porque no acto da confesión da véspera, alguén pouco piadoso me roubou o paraugas con man de marfín en forma de cabeza de elefante. Levaba na man de miña nai 10 anos e era o paraugas familiar, polo que o desgusto foi moi grande e eu chorei como culpante, xa que o sentido de culpa si que o tiña suficientemente desenvolvido. Como se comungaba en xaxún, ás nove da mañá alguén me pisou o veo e quedou resgado. Para a misa procesional das 12, vestía xa veo curto e grazas a que se lle puido dar unha traza. Fomos facer a foto de grupo, esta creo que en “La Palma”, e xa non recordo nada máis. Inda así, foi un día moi especial porque percibín que o olor de Deus saía dos ramos do “Philadelphus coronarius” que enchían a igrexa e esa sensación acompañarame toda a vida.

Hoxe, non habendo esas presións desde o círculo da Igrexa, todo ao contrario, e sendo en teoría máis libres para decidir ante as imposicións sociais, as comuñóns convertéronse nun acto referencial de alto rango, sobre todo para as nenas que xogan unha especie de trasnoitado rol de princesas ao estilo Sissi ás que se lles rende a economía familiar para estar á altura. O xuíz de menores de Granada, Emilio Calatayud, bota ano tras ano un sermón laico no seu blogue sobre estes dispendios pedindo mesura nos festexos das comuñóns porque algo hai que deixar para cando casen. Debe ser doado caer nesta trampa do mundo consumista. Se a nena vai como unha princesa, á nai tócalle ir de raíña e aí acae outro traxe de luxo. E o pai non vai quedar moi atrás, inda que non se atreva a tanto. As convidadas non queren desdicir moito tampouco. A comida ten que estar a ton e despois veñen os agasallos. Se antes era a perrallada que cabía na faltriqueira, hoxe vai desde un dispositivo móbil de última gama a unha viaxe a Disney World. E mentres tanto, as auténticas princesas visten un traxiño con carpín alto, camisa, gravata e chaqueta, ou sexa, o uniforme escolar algo ornado para a gala, nun acto de sinxeleza. A única que estropea esta mensaxe  moderna e austera é a raíña, vestida de guipur polo seu deseñador Felipe Varela, que así protagoniza o acto.

Publicado en El Correo Gallego (26-05-17)

 

 

ESTANQUE

Prender a luz
e mergullar o tempo
na beleza.

UN DÍA NON ABONDA PARA A LINGUA

O 17 de maio de 1833, a nai de Murguía paría, de paso por Arteixo nunha viaxe, o neno que foi un dos grandes intelectuais do país, e non só do país. Tal día de 1863, Rosalía asinaba os libro “Cantares Gallegos”, facéndolle un agasallo ao seu home, Manuel Murguía, no trixésimo aniversario. Tal día de 1963, a RAG proclamaba esta data “Día das Letras Galegas”, rememorando todo o anterior e para poder sacar a lingua ao fóro público unha vez ao ano sen atrancos gubernamentais e dedicándollo a unha escritora -empezou por Rosalía- ou escritor dos falecidos cuxa obra merecera ser recoñecida pola poboación que na súa gran maioría era analfabeta na lingua de Galicia, inda que a falaba normalmente. Estaba vetada nos usos máis simbólicos, pola reacción contra a cultura propia: escola, igrexa, xustiza, profesións liberais e a lingua escrita en xeral, agás as obras literarias que pasasen a censura. Este día nace no campo da creación literaria, pero a súa proclama foi un revulsivo social que permitiu unir as vontades de quen precisabamos un espazo para sentirmonos nós sen ataduras, poder entoar o himno e facer unha festa cívica da galeguidade á que ano tras ano se foron sumando persoas e entidades que popularizaron esta celebración. Cómpre recordar as circunstancias nas que naceu o “Día das Letras Galegas” para referenciar en que o debiamos converter nos tempos en que a lingua é oficial, está ou debe estar presente en todos os campos dos que fora arredada e o alumnado foi pasando desde o curso 1980-81, segundo consta nos currículos oficiais, polas clases de lingua galega e ensino dalgunha outra materia impartidas no idioma que ergueu Rosalía coa publicación mencionada.

En principio non debería ser día festivo, pois non hai nada que o xustifique se non é coutalo da mobilización social que precisa usándoo en todos os campos para facelo ben visible no intercambio reinvidicativo dunha xornada de traballo plural. Porque hoxe é un día como outro máis do calendario, sacada a parte de homenaxe literaria que a RAG queira render a quen posúa unha obra que mereza ser difundida e estudada. Hoxe, con todo a favor, a situación da lingua é palpablemente precaria, a pesar desta anomalía do 17 de maio, xornada na que recibe a amorosa entrega dos Concellos, as Deputacións, a Xunta e outras institucións, canda os centros de ensino que fan todo o posible para destacar a excepción con entusiasmo e entrega. Coa perda acelerada de falantes entre os máis novos porque a familia en xeral non freou o proceso de substitución, co último decreto de ensino que recorta o galego no seu uso e priva as criaturas máis noviñas do seu contacto escolar nos mellores anos para a aprendizaxe, co descenso de publicacións en lingua galega fronte ao que sucede nas outras comunidades con lingua propia, co escaso apoio que lle prestan polo xeral os medios de comunicación audivisual e escrita, debemos ter moito coidado de que non nos morra de éxito un 17 de maio.

Publicado en El Correo Gallego (20-05-17)

PRIMAVERA

Amor que nace,

primavera que chora,

froita que medra.

O DESCARO DO PLAXIO NA ERA DA POSVERDADE

Unha senadora de Foro Asturias presentaba os seus discursos copiados literalmente de artigos de prensa, páxinas web e publicidade. “Unha plaxiadora en serie”, di un dos copiados, Carlos Prieto (“El Confidencial”), pois servíalle calquera texto relacionado co tema que debía tratar. Descuberta e afeada dalgún xeito esta conduta impresentable nunha sociedade que queira chamarse seria, manifestou que era o estrés, xa que ás súas señorías case non lles queda tempo para o inxente labor que lles esixe a Cámara Alta. E nós, xente da rúa, falando de suprimir o Senado pola súa inutilidade ou, cando menos, por non ter unha tarefa que o faga rendible, xa que non hai relación entre o que nos custa e o pouco útil que nos é. Por estes plaxios, a senadora cobra 5.700€ euros ao mes, cando quen fan os orixinais poden ser con moita sorte mileuristas ou simples becarios. Isto era impensable incluso sen medios de rastreo para descubrilo, que xa tiña mérito ter escrúpulos daquela. Claro que os escrúpulos podían vir do medo á desautorización pública, porque había desexo de benquedar ante uns principios éticos que non o desculparían. Daquela, e non hai tanto, para as trampas contratábase un “negro”, é dicir, un escravo, ao que se lle pagaba a cambio da renuncia á autoría en beneficio do pagador. Practicamente eran todos homes, o que me permite escribir sen  remirar a linguaxe. Hoxe éme necesario facelo, porque moitas mulles, aquí temos mostra, ocupan cargos que esixen formación para desempeñalos con dignidade, como tamén hai traballadoras cualificadas intelectualmente que puideran ser explotadas en clandestinidade intelectual. Era así, digo, porque a quen fose pescado coas mans na masa montábaselle unha que, no caso que nos ocupa, obrigaría á senadora a deixar o cargo ou a que a retirasen del. Por Europa, inda hoxe dimiten mesmo presidentes de goberno ou ministros se se lles descobre que introduciron unha pequena parte copiada na súa tese de doutoramento, inda sen ter tal traballo relación co seu desempeño público. E é porque xa se sabe: “Quen fai un cesto fai un cento,/ se lle dan vimbios e tempo”.

Isto era antes de non hai moito, Porque, recén chegada a era da posverdade, cambiou moito o valor das palabras e mesmo naceron outras. A seriedade dos dirixentes políticos, e non só eles, caeu tan baixa que o seu traballo precisa que renomeen o xa nomeado para lle colocar un envoltoiro de ambigüidade que nos faga dubidar das cousas que sabiamos. Mudan as palabras para negar sen negalo o que está claro, enganando a ollos vista coa camuflaxe dos significados. Despois dan o paso a enganar xa sen engano e non reciben penalización social polas falcatruadas ao asumir a posverdade como inevitable. Partindo desta premisa, quen ía perder o tempo en buscar “un negro ou negra” para que faga o traballo escondido nunha bufarda se se pode aproveitar gratis e directamente o de quen o presente elaborado sen ter que lle dar sequera as grazas?

Publicado en El Correo Gallego (12-05-17)

 

 

 

 

 

TREBÓN

 

Veu na mañá

trebón e escuridade.

Non canta o merlo.

NAUFRAXIO

 

 

Sucou o vento

ata a deriva última:

naufraxio en pedra.

O TRAXE DUN DÍA

AS DERRADEIRAS UVAS

Hoxe non se presenta ningún cliente a un xastre pedindo que lle fagan un traxe para un día. Xa custa atopar a xastrería clásica porque o Pret-à-Porter deu o seu golpe de man case definitivo e non se fai roupa de home á medida máis que moi luxosa, propia de quen se empeña en levar elegancia por fóra e, ás veces, o desfalco público no faiado da conciencia. E é inda menos probable que exista o cliente adulto de mediana idade que decide ter feito un traxe –polos Ancares inda lle podían chamar “vestido”- gardado para unha ocasión que podía presentarse e daquela a roupa só se podía encargar cando había con que pagala. Se o cliente tiraba a idade avanzada, seguro que estaba pensando no día en que tiveran que o amortallar para un enterro digno. A morte hai que esperala no tempero, inda que poida vir a calquera hora. “Il iba de camisa limpa/ e zoquiñas brancas./ Os amiguiños levábano./ Non pesaba nada”, di Pimentel en “O enterro do neno pobre”. Era raro que morrera ningún home maior que non tivera prevista a prenda da derradeira viaxe. Se quedaba algún,  a familia tiña que recorrer á xastrería para amañar unha mortalla cos dianteiros da chaqueta figurados e a espalda aberta para llo poder vestir. A roupa dun día opoñíase á roupa de diario. No medio quedaba a roupa dos domingos. Xa que logo, tampouco será doado atopar quen vaia facer roupa de diario, porque o diario hoxe é “casual” e non se distingue a clase social da maioría da xente pola roupa. Non hai roupa de diario que se poña os días soltos do domingo ou festivo, ou se vista ao poñer o pé na casa para conservar a outra. Hoxe lévase –no sentido da moda- o lucimento todos os días e a todas horas. Á xente noviña faina máis feliz mancharse, segundo algúns anuncios de deterxente. A prenda vai á lavadora co produto anunciado e queda nova para o outro día e a criatura queda educada para cumprir os desexos artísticos de pintar todo animada polo spot que lle gusta ver para rir. Unha nena criada na austeridade fóra de época –que desatino familiar!- dicía que as súa primas caducaban a roupa cando se poñían a xogar polo chan cos vestidos que traían dunha festa.

Eu ía falar de traxe dun día e a roupa de diario, de galas dun día e da roupa de cote (as últimas formas son usadas por Rosalía en “A xusticia pola man”) para ver os cambios nos usos idiomáticos que acarrean os cambios sociais. Hai xiros na miña xeración que se perden na fala actual e cuxos cambios producen desconcerto en textos herdados de inda hai pouco. Co esmorecemento e as transformacións do mundo rural perdeuse o sentido de moitas frases, de moitos versos… Pasa coas obras de Rosalía, e cos relatos de Castelao ou Cunqueiro, é dicir, con obras de clásicos ás que había que dar cabida nas aulas como lecturas explicadas, porque non é de esperar que o alumnado teña acceso a edicións anotadas e privalo do coñecemento mínimo destas obras é furtarlle  o tesouro do pasado literario próximo e da cultura que reflicte.

Publicado en El Corrego Gallego (05-05-17)

POEMA MITOLÓXICO AO PICO SACRO

 

I

Ben deitamos de que os deuses e os heroes

subiron ás montañas buscando alí poder e soedade,

pois nos cumes naceron grandes mitos

despois esparexidos en chairas e valgadas

xa circundadas de domesticación

onde é menos doado

que o cosmos nos integre aos seus enigmas.

 

Corpóreos coma nós son eses cumes

con formas masculinas que o sol perfila ao erguerse

e a lúa feminiza pousándoos sobre a noite.

Igual ca nós gardan nos seus espazos

as moradas perdidas de toda a señardade.

 

II

Claudia Lupa romana, por desexo castrexa,

casara con Lobecio e parira a Privano

sendo dona de terras, de gandos e poderes

naquel tempo sen límites confuso como a brétema.

 

Sant Iago andaba errante nos sucos de Galicia

traído por discípulos na súa barca pétrea.

Buscaban Sar arriba un locus para o enterro

e acaía que fose no circundo lupario.

 

O milagreiro apóstolo xa salvara a Privano

dunha batalla acuática do arredor dalgún vicus,

e seguía camiño na barca ata que a terra

se impón como vereda que precisa xugada.

 

Xugada e sepultura. E a endeusada raíña

mandou parte dos homes a consultar en Duio

no templo de Ara Solis onde facer sartego

e era todo un engano que os levou á cadea.

 

Librounos dela un anxo que os volveu á raíña

e ela tenta mofarse unha segunda volta

ofrecéndolles bois do pico do Ilicinio,

que hoxe din Pico Sacro, para transportar pedra.

 

Un dragón custodiante da cova que dá ao inferno

prohíbelles o paso e eles erguen con brío

o talismán da cruz que rebenta o maligno,

mais descobren que os bois eran touros moi bravos.

 

Repiten o remedio de lles mostrar a cruz

para así amansalos e eles dobran as patas

dianteiras baixando as cabezas humildes

e con eles camiñan para os volver a Lupa.

 

En véndoos todos xuntos a soberbia raíña

préstase xa vencida a facer o sartego

no que Sant Iago garda repouso na Fisterra

que veu buscando en barca do outro lado do mundo.

 

Hai quen di que os bois mansos foron buscando o sitio

e subiron o carro ao cume do Ilicinio

para despois baixalo ao bosque Liberdvnvm

onde o sagrado corpo foi por fin sepultado.

 

 

III

Chámanos,  Pico Sacro,

Monte das Aciñeiras,

Ilicinio.

Chámanos ao teu cume

para mirar o sol que enterra o día,

e escoitar o amencer que resga a noite.

Chámanos cos ecos que entretecen

tambores percutidos polo tempo.

 

Sairán os ancestros dos ancestros

pechándonos o paso ao noso soño,

pero ningún ser libre existe sen batalla

e na ascese podemos ripar das flores brancas

talismán avogoso contra os dragóns e serpes

que se agochan nos pregos da memoria.

 

Chámanos, que subimos

a abrazar o universo.

Publicado en Pico Sacro. ferido polo lóstrego e a lenda, Alvarellos Editora, 2017

 

 

 

 

DO PROXECTO “#PASAXEIRAS”

DISTANCIAS

O traxecto é dunha hora, pero quere durmila sen que a interrompan. Durante o  sono pode volver o bico del, a caricia da nai, o arrecendo das terras da súa infancia… Os soños viaxan de improviso sobrevoando milleiros de quilómetros. E cando veñen, son o mellor na viaxe da cada día.