DA CORESMA

Finalizaron onte as carnestolendas e o mércores de hoxe comezaba cunha misa na que o cura impuña unha cruz de cinsa na afronte recordándonos que non somos nada. E non eramos nada, comezada a coresma. Nin festas, nin bailes, nin vodas, nin alegría… Nin nada que recordase a carne -inimiga da alma- nos escaparates das corseterías e similares, nin achegamento entre esas impúdicas carnes humanas… Cruzabamos o deserto canda Xesús de Galilea no que non se facía vida social nin se mostraba alegría. Xexún e abstinencia da carne nas comidas, que xa non a había… Porque os que eran alguén, seguían sendo alguén tamén en coresma.

Na casa sabiámolo porque non traían roupa a facer e cosíase pana para vender feito moi barato, se había algún diñeiro para investir, que non sempre quedaba no caixón. E o papá tampouco tiña bailes para o seu acordeón, que era unha fonte complementaria de ingresos. E para poder comer carne os venres había que ir mercar a bula onda o cura. A bula (buldra para a paisanía) era un privilexio eclesial de España que viña de todas as súas tropelías, a última a de facer unha guerra e un xenocidio do que hoxe inda miles de corpos están en fosas comúns localizadas ou perdidas. Aquela Bula de la Santa Cruzada administrábaa o cura e, polo tanto. el sabía quen a mercaba e quen non. E non cumpría estar a mal coa Igrexa.

Na miña casa non se compraba. E eu, que era moi relixiosa, veña a chorar os venres porque nos iamos condenar todos xa que, ademais, non se seguía tampouco a vixilia ao pé da letra. Chorar por isto, porque cosíamos o día de San Pedro, chaveiro do ceo, porque meus pais non ían á misa e, no caso de que eu lograse salvarme con rezos de nena reparadora e Filla de María, no reino que non é deste mundo non poderiamos estar xuntos… Canta choreira sen explicar en voz alta.

-Que lle pasa a esta pequena que anda chorimicando todo o día?

-Non o di. Pero enferma non está. Será calquera cousiña.

E veña preguntar sen ter resposta. Porque a resposta arrepíabame dála.

Hoxe son eu a que recordo soa que son terra e que me hei volver terra. Ou mellor, que son materia que ha volver ser materia. Pero tamén penso que vou quedar nas cousas que quixen e quero, e que non é posible que desapareza de todo tendo deixado pegadas sobre os camiños, cariños sobre a xente, letras sobre o papel. E pénsoo porque xa mo dita o corpo con toda a naturalidade. O que exista despois, xa non me preocupa.

Non hai como ir chegando a vella para ter sobre as cousas unha visión nova e mesmo alentadora.

FILLOAS E FEIXÓS

 

Por ter nacido na terra ancaresa distingo entre filloas e feixós, diferenciación cada vez máis difícil, pois aos feixós xa lles chaman filloas en case todas partes e a algunhas filloas apóllenlles que son de sangue, cando o sangue sempre lles foi propio. Sei que é batalla perdida, case nominal, porque imos contra o tempo de facer sufrir un animal para matalo e de comer algo tan especial como é o sangue. E, por outro lado, están a desaparecer as variedades para chegar a estándares no mercado mundial. Neste movemento igualador estanse a perder as variedades de case todo, incluída tamén a lingua.

As filloas eran estacionais, unidas ao entroido, por estar próximas inda á matanza do porco e conservarse o sangue por un dos procementos máis antigos: a abundanza do sal que pode mantelo en boas condicións ben tapado en botella máis dun mes. Hai que destacar que o sangue ten que ser conservado líquido, característica que esixe recollelo quente á saída da gorxa do porco nun caldeiro e seguilo batendo nunha soa dirección ata que enfría, tempo que inda sendo en inverno non baixa de 15m. É unha colleita que esixe esforzo e ánimo, que non está para calquera, que se convertía en ben comunal pois repartíase e así ía habendo cobertura para unha tempada. Hoxe temos un novo xeito de conservar co frigorífico, pero as formas adozadas de matar, non son proclives a esta recollida que desaparece arrastrando un dos produtos estrela da nosa sobremesa invernal.

A proporción de sangue no amoado viña sendo de un cuarto a un tercio, que se completaba con auga e mesmo algo de leite. O resto de elaboración era como o dun feixó: tixela que dera ben, touciño para untar en cada uso, mans expertas e sufridas para voltear e almacenamento nun prato. Comíanse preferentemente mornas: soas, con mel ou con azúcar. Miña nai facía un almíbar moi rico ao que lle botaba manteiga de vaca. Ilas mollando enroladiñas nun cunco do café era un dos atrativos máis prezados desta sobremesa achocolatada na súa presenza.

Os feixós son de calquera tempada, pois non esixen ningún ingrediente gobernado polo calendario. Mesmo están de moda para substituír os canelóns e eu non digo nada, inda que me dan lástima metidos na vulgaridade que pode resolver outra pasta. En canto á moda de lles plantar un copete de nata montada, que vou opinar eu! Que o feixó –e chámenlle filloa xa sen remordemento- está moi ben como toda a vida. Que calquera outra maneira de tomalo non paga a pena. Pero que faga cadaquén un pandeiro dos seus gustos. A xente de antes somos moi rara. A min interésame experimentar na cociña, máis hai uns pratos case sagrados cos que non me atrevo, porque quen sairía perdendo son eu.

COCIDO(S) GALEGO(S)

O cocido nace cos primeiros recipientes nos que se podía ferver auga, os que permitiron aos ancestros mellorar a comestibilidade dos alimentos. O noso caldo é un cocido e non nos debe estrañar, polo tanto, que nalgúns lugares de Galicia –como tal nas Rías Baixas- o prato que hoxe tomou por antonomasia o nome de COCIDO inda vaia unido ao caldo e veñan sendo nomes sinónimos.

Mais falando xa do prato do noso cocido -que hoxe comprende carnes, embutido, patacas legume e verdura- ten un longo percorrido de implantación e adaptación, con momentos evolutivos moi marcados. Atopamos os inicios nos pobos comerciantes que, cruzando o Mediterráneo, chegaron á península. Mais tarde, foi o prato común dos xudeos denominado adafina: fabas, verduras e carne de año. Un dos cambios nos seus ingredientes foi substituír a carne de año pola de porco, prohibida polo xudaísmo e os primeiros cristiáns, grazas a que o emperador Clodoveo (finais do X. V) abrazou o cristianismo esixindo que se anulase a prohibición bíblica de comer porco, o principal recurso alimentario do seu pobo. En canto á legume, os árabes -que lle dero ao cocido unha importante sofisticación- trouxeron garavanzos de moi boa calidade e foron gañándolles terreo ás fabas. Galicia producíaos nas terras orientais e centrais máis pobres do secano. Eu inda recordo velalos en Fillobal os días das feiras e o seu aroma aos debullar. Xa que logo, o noso cocido configurouse con fabas ou con garavanzos, segundo a produción do lugar, sendo as terras orientais e medias onde eles se impuxeron. Como parte enerxética e sustentadora tivo as castañas que  Cunqueiro lle bota de menos en A cociña galega.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

A segunda gran innovación vénlle de América. Primeiro, o pemento (S. XVI), que posibilitou os embutidos deitadores de color e sabor na sopa. Non debemos esquecer que os ricos facían o cocido para a sopa que hoxe adoita desbotarse do prato completo como un subproduto. E sobre todo, as patacas (S. XIX), que inda que non o pareza, levan pouco tempo connosco.

Non é un prato estacional, pero si está moi unido ao Entroido. É cando o porco salgado está no mellor comer e veñen os grelos, que eu chamo cimos, erguéndose sobre o nabal. Non é tampouco menor a razón de que a Igrexa lle imponía ao pobo, ao acabar o Entroido, o principio moral das “Carnes tolendas” (Carnes, fóra!). O amargor dos cimos ancareses séntanlle moi ben á carne de porco, pero inda así, eu non sei se me gusta máis o repolo acorazonado, que por contraste é doce. Tamén lle acaen as verzas de asa de cántaro. E con todo isto teremos dous cocidos galegos: o do caldo (con fabas)  e o da sopa (con garavanzos), este último indo en alza por ser o que populariza a festa de Lalín.

En canto ás carnes, o protagonista é o porco con todos os seus cortes salgados e os embutidos, entre os que hai que sacar o sombreiro aos de costela (botelos e androllas) sacados xa da produción doméstica zonal para chegar a calquera mesa de Galicia con excelente calidade. Ao que teremos que ir dicindo adeus é ás linguas e ás barbadas embutidas, manxar de deuses. Sabémolo ben quen inda as catamos na infancia e xuventude. Pero tampouco hai cocido que se prece sen algo de carne fresca (becerro) e de galiña.

Non fai falta que eu anime a ninguén a que o coma e a que o remate coas sobremesas que o acompañan nestes días.

Que ben lles preste!