O ÉXITO DUN MITIN RESUMIDO

Non é moita a información que podo aportar da “Casa del Pueblo” de Becerreá máis que a súa ubicación e algún dos traballos culturais e políticos que se desenvolvían nela durante a II República.

O edificio, situado na curva da Ribadiña da estrada xeral,  fora “salina” (lugar de venda do sal ao final do monopolio), nome que herdou moito tempo tendo pasado por el a “Casa del Pueblo”, o cine, e o café hoxe Restaurante Correos, pola proximidade que tivo nos primeiros anos co servizo trasladado á Avenida de Navia.

Na Casa del Pueblo facíase cultura. Un grupo de afeccionados representaba obras de teatro, e as Misións Pedagóxicas da República proxectaban cine e programaban charlas e conferencias. Había tamén mítines nos que interviñan oradores que ás veces sobrevoaban a capacidade de asimilación dun auditorio maioritariamente rural, precisando de alguén que fose capaz de reinterpretalos.

Nun dos últimos mítines socialistas, un home moi novo vido de fóra facía alusión á sublevación de Jaca nun castelán de fonética moi allea á que o persoal estaba afeito a escoitar. Nun arrouto poético dixo algo parecido a que lle gustaría que as mans das  campesiñas da zona recollesen ramalletes de flores silvestres en mañá transparente e as colocasen sobre as tumbas de Galán e García Hernández. Aquel discurso parecía cabalgar nunha nube ata que un paisano de Fontes, vendo o tempo e a ocasión perdidos, subiu ao escenario, colleulle o micro ao poea e pronunciou  unhas palabras abaixadas á realidade que tiña diante dos ollos:

-O que vos quere dicir este señor é: “O socialismo convenvos. Se o quereis colleino e, se non, fodeivos”.

Nunca tantos aplausos se oíron naquela sala nin tan conquistada foi tanta xente con tan poucas palabras. Lástima que aquela zona fose desde os inicios do levantamento franquista profundamente castigada con persecución e mortes, poñendo o seu alcalde á cabeza dunha lista de crimes abominables, que inda está por escribir.     

MULLERES DA POESÍA ROSALIANA

Debuxo de Miguel Elías

 

Sempre é difícil deslindar ao poeta da voz lírica dos poemas. No  caso de Rosalía, e sen chegar ás teses de Machado da Rosa que fundamenta a creación rosaliana na súa atormentada biografía, é fácil ver a poeta tras das composicións nas que o lírico feminino está desacougado no seu pensamento ou na súa conciencia, elevada culturalmente. A muller que sofre penurias económicas, gravísimas inxustizas humanas e fortes coiteladas sentimentais, sempre en maior medida que os homes ao longo de toda a obra rosaliana, está algo máis afastada da biografía rosaliana, pois trátase dunha muller do común que ten como prioritaria a tarefa de sobrevivir, unha muller habitualmente soa e ensumida na pobreza.

Esa muller desacougada no seu pensamento e na súa conciencia, viva imaxe da propia Rosalía, transita polos poemas de Follas novas.

Un poema prototipo desta muller que pensa é o que inicia Follas novas.

 

Daquelas que cantan as pombas i as frores,

todos din que teñen alma de muller.

Pois eu que n’as canto, Virxe da Paloma,

                        ¡ai!, ¿de que a terei?

 

Rosalía reflexiona acerca da consideración que a sociedade da súa época ten das mulleres que fan incursión na vida pública, e das poetas moi en particular, unha actividade que deixada nas mans delas víase case ridícula. Este tema xa o tratara no seu ensaio Las Literatas (1865):

“Y yo, a quien sin duda un mal genio ha querido llevar por el perverso camino de las musas, sé harto bien la senda que en tal peregrinación recorremos. Por lo que a mí respecta, se dice muy corrientemente que mi marido trabaja sin cesar para hacerme inmortal. Versos, prosa, bueno o malo, todo es suyo; pero, sobre todo, lo que les parece menos malo, y no hai principiante de poeta ni hombre sesudo que no lo afirme”.

E volveuno a tocar no prólogo de Follas novas (1880):

“… ¿Mais dirase por eso que me teño por unha inspirada, nin que penso haber feito, o que se di, un libro trascendental? Non, nin eu o quixen, nin me creo con forzas pra tanto. No aire andan dabondo as cousas graves, é certo; fácil é conocelas, e hastra falar delas; mais son muller, e ás mulleres, a penas se á propia feminina fraqueza lle é permitido adiviñalas, sentilas pasar. Nós somos arpa de soio dúas cordas, a imaxinación i o sentimento: no eterno panal que traballamos alá no íntimo, solasmente se dá mel, máis ou menos doce, de máis ou menos puro ulido, pero mel sempre, e nada máis que mel. Que si os problemas que tén ocupados ós máis grandes entendementos, teñen algo que ver connosco, é nentramentras que os que comparten e levan a unha con nosoutras os traballos da vida, non poden ocultarnos de todo as súas tristezas e os seus desfalecementos. É deles ver as chagas e sondalas e buscarlles procuro; é noso axudarlles a soportalas, máis con feitos iñorados que con palabras e romores. O pensamento da muller é lixeiro, góstanos como ás vorvoletas, voar de rosa en rosa, sobre as cousas tamén lixeiras: n’é feito para nós o duro traballo da meditación. Cando a el nos entregamos, imprenámolo, sin sabelo siquera, da innota debilidade, e se nos é fácil engañar os espíritus frívolos ou pouco acostumados, non sucede o mesmo cos homes de estudio e reflexión, que logo conocen que baixo da crara corrente da forma non se atopa máis que o limo insustancial das vulgaridades”.

Verbo das primeiras palabras, e segundo se desprende da lectura de Cartas a Murguía II, Rosalía acabou sendo moi considerada cando menos nun sector da sociedade polo que o seu home recibe moitos pésames gabanciosos da grande escritora xa no momento do seu pasamento, ata o punto que o avogado Francisco Rodríguez Marín, de Osuna, lle escribe por se a grande escritora Rosalía Castro de Murguía, que acababa de finar, tiña algo que ver con el. Tocante ao prólogo de Follas, debemos supór que esas desconcertantes palabras da autora son pura ironía, porque non poden estar máis en contradición co libro e ela sabíao moi ben.

Esta muller que reflexiona está tamén en Cando penso que te fuches, Unha vez tiven un cravo, ¡SILENCIO!, AMIGOS VELLOS e moitos outros poemas deste libro singular.

A muller desacougada moralmente chea de remordementos, sobre todo por ter caído na trampa dos “amores cativos”, mal vistos pola sociedade, pertence a calquera clase social:

-¿Tes medo, miña vida,

a seres nos meus brazos sorprendida

e a que xuntos amándonos morramos?

-¡Ai, non, que a dicha así fora cumprida…!

            Mas partamos…, partamos…

¡E adiós, paz e virtú, sempre querida!

 

-Mais a que así querer sabe,

non debe ter pai n’irmán;

nin home, si é que é casada;

nin fillos, si acaso é nai.

   -Espanta o que estás decindo…

Mais eu sinto que é verdá;

lévame, señor, que irei

onde me queiras levar…

 

Hai un poema de carácter simbólico, O encanto da pedra chan, no que a muller-nai que busca fortuna –a nai preocupada polos fillos é un tema recorrente en Follas- debe pagar un alto precio moral pola felicidade e abandona o intento horrorizada.

 

Co sono da inocencia,

que non turban remorsos da concencia,

            i a Virxen ó seu lado

dormían os meus ánxeles na cuna,

cando, ás furtadas, nun sereno día,

co peito palpitante de alegría

soia saín en busca da fertuna.

 

    Iña tras dun tesouro cobisado,

            de todos iñorado,

mais do que solasmentes eu sabía;

e n’era só de prata, non só de ouro

  aquel sin par tesouro,

que era de un canto deseiar podía.

…

  “Ó fin, sorte, cansache,

i o quiñón que famenta me negache

            na hirencia dos praceres,

dándome só o das ansias e as peleas,

            cal a aqués que ben queres,

ora darasmo en gustos ás mancheas”.

…

-¡Pois bebamos!, ¡bebamos!-

repetín eu, trubada e non de viño,

sin que o sinal da crus antes fixese

pra que ben me emprestase o que bebese…

I hastra o líquido fresco e cristaíño

            os dous nos abaixamos

            e ambas bocas mollamos…

 

    Nunca me olvidarei daquel momento

de inmensa dicha e de infernal tormento,

pois de dentro da copa

            saíndo de repente

unha e outra cabeza de sarpente

contra min se volveno desatadas,

            e todas xuntamente

            a un tempo asubiaron,

            e nas entrañas mesmas

o aguillón pezoñoso me encravaron.

 

A muller con este desacougo moral está tamén en Non hai peor meiga que unha gran pena,

-¿Quen te pragueou, ña filla?

¿Que males, meu ben, fixeras?

-Non me preguntés, mi madre,

vale máis que nunca o sepas.

Secretos desta feitura

deben dormir antre as pedras.

-Fala, rapaza, que sinto

ferverme o sangre nas venas.

-Que eu non vexa a luz do día,

que a luz a min non me vexa…

Mi madriña, mi madriña,

non me maldizás cal ela,

deixame ir co meu sacreto

dormir no fondo da terra.

Rosalía trata de situacións sociais nas que a muller actúa aguilloada pola dureza da vida que a obriga a defenderse de moitas adversidades para sobrevivir ela e os seus. Non esquezamos que a nosa autora dá fe de que o ser humano pobre por antonomasia é a muller, en todas as posibles idades:

Pode ser nena:

 

Polas silveiras errante

vexo unha meniña orfa

que triste vai marmurando:

-¡Ña Virxe, quen rosa fora!

-¿Por que qués ser rosa, nena?-

lle preguntei cariñosa.

I ela contesta sorrindo:

-Porque non tén fame as rosas-.

A resposta desta meniña amóstraa como aprendiza de filósofa que non ía ter doado filosofar.

 

Ou presumiblemente unha muller avellentada pola pobreza:

… e cos húmedos montóns

de terra, onde algunha probe

ó amañecer se enterrou.

Esta muller popular é inxeniosa. Coa súa intelixencia natural, pode vencer ou paliar os elementos adversos, sexan da índole que sexan. Incluso amostra recursos espirituais para poder cun medo imposto pola superstición popular:

 

…mais acordeime da Virxe

que sempre conmigo levo;

résolle un Ave-María,

e cobrando novo alento,

como os páxaros do mare,

nadando paso o regueiro,

corro a enriba do valado,

brinco en baixo do portelo,

e desde alí berro estonces

con cantas forzas eu teño:

¡Non che teño medo, moucho;

moucho, non che teño medo!  

E sabe empregar a coiraza do humor perante situacións sociais absolutamente impostas:

 

Que zambo ou trenco,

sempre é bo ter un home

para un remedio

 

Do direito, do rivés,

matrinomio, un dogal es;

eres tentazón do inferno;

mais casarei…, pois non inverno

¡non ter quen lle a un quente os pés…!

 

A súa sagacidade chega a invertir os roles sociais imperantes coa connivencia doutras conxéneres:

 

  Pepa, a fertunada Pepa,

muller do Xan que sabemos,

mentras seu home traballa,

ela lava os pés no rego,

cátalle as pulgas ó gato,

peitea os longos cabelos,

bótalles millo ás galiñas,

marmura co irmán do crego,

mira si hai ovos no niño,

bota un ollo ós mazanceiros,

e lambe a nata do leite,

e si pode bota un neto

ca comadre, que agachado

traillo embaixo do mantelo.

 

É tamén a muller que busca a mantenza e a calor que lle faltan e os descobre onde abondan, como Xuana, que finxe ser xorda para entrar na casa dunha montañesa rica a compartir unha noite de enchenta:

 

“Alá enriba da montaña,

sai fume das chamineas…

Valor, meu corpiño vello.

Levaime aló, miñas pernas.

 

-¡Inda nunca Dios me dera-

dixo o cego-, que esa xorda

sabe máis que eu, abofellas!

-Merece comer compango                            

e voullo dar, miña vella,

porque onde queira que a atopo,

gústame sempre a sabencia.

¡Coma e fártese! Aquí ten

talladas e viño…; beba,

beba pola miña conta

á salú das montañesas-,

dixo a dona, e doulle un plato

de callos como unha cesta

 

Ou mesmo rescata os pequenos recursos materiais da súa pobreza cando lle negan axuda as persoas máis pudentes:

Volvinme á miña casiña

alumada do luar;

rexistrei cada burato

para ver de algo atopar;

atopei fariña munda,

un puñiño a todo dar.

Vino no fondo a artesa.

Púxenme a Dios alabar.

Na súa pobreza e humildade, esta muller rosaliana pretende ser un modelo moral para os seus fillos e aconsellalos ben ata na hora da morte:

-Se inxenuo e leal sempre,

            perdoa a quen te ofenda,

fai ben decote a amigos i enemigos

e, á porta franca, sin temor espera:

n’ai máis que un Dios i unha moral que salve

            ós tristes fillos de Eva.

 

Esto a probe viuda

do montañés, morrendo antre a miseria,

resinada ó seu fillo lle dicía…

I a Dios o esprito lle entregou serena.

Pero non todas as mulleres rosalianas son virtuosas. Non é difícil adiviñar tras esta arenga a unha muller cativa que lles outorga ás súas semellantes a ruíndade moral por antonomasia:

   -Ti, a feiticeira e branca como as neves,

            i a linda antre as millores;

ti, arredor de quen, cal as abellas

a redor dunha rosa andan os homes

(xente que o mesmo acaso que as mulleres,

é dada a toda crase de traizoes);

non queiras en jamás, si es queridora;

non dones en jamás, mas que che donen;

si é que te firen, miña prenda, rite;

si é que te engañan, meu amor, non chores.

Finalmente, pode ser tamén a muller forte, a aldraxada que, soa, solteira responsable única dos seus fillos, chega ás últimas consecuencias na defensa da súa honra e no recordo da súa prole. É a que recorreu ás instancias superiores para buscar xustiza. Como non a atopou nin na terra nin no ceo, tómaa ela pola man:

  Mireinos con calma, i as mans estendidas,

dun golpe, ¡dun soio!, deixeinos sin vida.

I ó lado, contenta, senteime das vítimas,

tranquila, esperando pola alba do día.

 

2006

APRENDER A LINGUA (MATERNA)

Ante unha foto de Marilyn cun precioso abrigo beixe, viaxo ao taller familiar onde axudei aprendendo o oficio da costura. Na época que evoco, os abrigos das mulleres eran soltos (ensanchando a caída desde os ombreiros ) ou entallados (axustados á cintura e nesgados abaixo). As chaquetas dos homes, redondas ou de traspaso. Así foi como aprendín as dicotomías sen saber o seu nome. Así é como aprendín o vocabulario que  daquela me bastaba para enterme co mundo, inda que máis tarde tivera que aprenderlle novos significados.

A miña adquisión idiomática está unida ao taller de costura. A palabra vistas non era a panorámica que se podía divisar desde un lugar privilexiado, senón unha parte dos dianteiros da chaqueta. Baixos non eran nin cantantes de voz grave nin a primeira planta dos edificios, senón o fondo das prendas. E podería dicir o mesmo de calado de cantos, forrar pasamáns, punta de gabián ou picar peitos.

As linguas apréndense uníndoas ao contexto das actividades da familia, da concorrencia de compañías afectivas e lúdicas, das características do medio socioeconómico e ambiental. Con estas palabras vaise construíndo interiormente o esqueleto do mundo. Despois, coa apertura doutras aprendizaxes, complétanse, arriquécense e xa nos serven para entendérmonos con outros falantes dese mesmo idioma que tivesen percepcións iniciais ben diferentes. Durante este proceso, ten cabida a aprendizaxe doutra(s) lingua(s), feito que aumentará a nosa capacidade de relación.

A familia é fundamental na aprendizaxe dun idioma porque a comunicación entre os seus membros ten moita carga emocional e o uso da palabra está fortemente motivado pola comunicación das necesidades. Pobre daquela criatura á que lle fagan crer, por activa ou por pasiva, que a lingua da súa casa é menos valiosa que outra que lle poñan de modelo para se entender cos demais! Por esa intervención infame, un falante pode perder a súa primeira lingua, porque esa idea interfire, se non hai un apoio consciente que a equilibre, incluso en seguir falándoa cos seus. Non hai nada máis anómalo na comunicación que o feito de que na casa se falen idiomas diferentes por franxas de idade, que as nenas e os nenos se dirixan aos seus proxenitores nunha lingua diferente á que estes falan entre si, maiormente se a lingua primeira ten presencia natural na sociedade. E cando unha sociedade, como é a nosa, acepta con toda normalidade ou mesmo provoca que pase isto, hai que pensar que perdeu moito en saúde social.

O LIBRO DE MARÍA. CANTAN OS NENOS

Cando María do Cebreiro (nacida en 1976) precisou arrolos, eu cantáballe “Las canciones de Natacha” de Juana de Ibarbourou. Levaban música miña, pois fixera cursos de pedagoxía musical con Jos Wuytack e estaba volcada na música infantil. Seu pai, Xesús Rábade Paredes, díxome que podiamos escribir tamén as letras e alí naceu O libro de María, cuxa poética foi a primeira creación colaborativa de nós os dous, non moi longa pero si moi intensa.

E non foron só anainas, senón cantos para acompañar feitos rituais da vida da nena –e axiña a de Abe, seu irmán-: comer, deitarse, xogar á rolda, apandar… E tamén para falar das orixes do seu nome, do mundo urbano, da escola… O libro era tamén un método de aprendizaxe musical no que se iniciaron os nosos nenos antes de acudir ao Conservatorio. Ao coñecelo, utilizouno tamén nas súas clases a directora e profesora do Conservatorio Histórico de Santiago, Sally Albaugh, tristemente finada no ano 2007.

Foi o primeiro orixinal que tivo Edicións Xerais de Galicia. Preparouno, encargou os debuxos ao tamén debutante Xan López Dominguez, que o asina como Xan, e as partituras, mais non chegou a publicalo, traspasándollo á Consellería de Cultura que o rematou e distribuíu polos centros e bibliotecas de Galicia. Con todos estes atrancos non se publicou ata 1984, despois de ter formecido xa de cancións para o Festival de Canción Infantil Cantareliña, nacido en 1983. O noso traballo non foi remunerado, pero a ampla difusión do libro en tempos duros para o idioma pagou con xenerosidade o feito de crealo e dalo ao público.

O libro de María recibiu o pado curso unha homenaxe no Colexio Brea Segade de Taragoña (Rianxo), servindo de base para o festival das Letras Galegas 2019. Inmensa gratitude ao alumnado e ao profesorado deste benquerido centro.

A TRADICIÓN ORAL E O TEXTO LÍRICO NA EDUCACIÓN INFANTIL

Dentro da Literatura, a poesía ocupa un lugar privilexiado na educación estética e sentimental nos primeiros anos da vida, adquisición que se transferirá a moitas aprendizaxes posteriores.

As criaturas posúen unha conformación psicolóxica que as fai percibir o mundo de xeito máxico. Dotan de vida canto as rodea e os seus xogos coa linguaxe parécense aos ritmos das formas poéticas. As crianzas, que reproducen o estadio da infancia colectiva da humanidade, fan poesía por diversos procedementos, mesmo cando xogan. E xogan coas palabras  imitando a poesía segundo as formas nas que o fixeron na orixe todas as culturas. A pluralidade literaria que pode amosarnos a humanidade naceu da poesía.

Na evolución cognoscitiva cara á madurez, nenas e nenos irán perdendo esta característica, que si continuará presenta en quen chegue a ser poeta, escribindo ou recreando poesía a través das súas lecturas. Por iso a escola entrará ao longo desa evolución, por razóns diversas e non pedagóxicas,  na substitución da lírica pola narrativa, un xénero co que é máis doado traballar nas aulas. E todo este proceso da vivencia literaria está hoxe en dura competencia co universo dixital, non sempre promotor da literatura e menos da poesía.

O proceso evolutivo anunciado comeza no berce e entra institucionalmente  na Escola Infantil, de aí a oportunidade de que sexa a escola quen continúe acrecentando e transformando as capacidades fabulatorias que as criaturas aportan ás aulas a través de modelos que as achegan á creación colectiva universal do xénero poético, cume da expresión literaria de calquera lingua. De non haber unha planificada intervención escolar, ou porque en aparencia a poesía é o texto menos utilitario e máis complicado de interpretar ou porque o profesorado non teña adquirida a capacidade de sentir e transmitir a emoción poética, acaba sendo un xénero con moi pouca presenza no ensino.

Polo camiño da escolarización adoita quedar o poder poético para axudar a medrar en harmonía a través do goce estético, de espertar sentimentos de satisfaccón persoal e de facer algo mellor o mundo coa estimulación poética da propia estima, da solidariedade cos demais, da igualdade de dereitos e deberes de nenas e de nenos, e do coidado do contorno e do planeta.

Todas as emisións de mensaxes cifradas pola poesía –que son unha intervención sobre a capacidade comunicativa máis emocional da lingua- actúan, como algúns medicamentos, mensaxes de liberación lenta que seguen actuando dosificadas a través do tempo mostrándose capaces de se adaptaren a novas situacións e a novos estadios de coñecemento para a cooperación do ritmo propio, da liberdade persoal e do ben colectivo.

En Galicia, porque o pobo soubo conservar a tradición poética medieval non escrita e porque tivo como fundadora da nosa literatura contemporánea. a gran poeta que empatizou con el ata se converter nun dos seus prezados símbolos, o número de poetas é moi elevado en relación co poboamento. Parece lóxico que a escola aproveite a súa abondosa autoría xunto coa poesía de creación popular que inda se percibe herdada nas familias. Sendo así, a aula debe dar cabida a subxéneros da poesía oral importantísimos nestas idades: arrolos, adiviñas, cántigas, lendas e ledaíñas, fórmulas tamén  valiosas na fixación de estruturas para aprender debidamente o idioma. Por outro lado, aproveitará tamén o feito de que os nosos mellores creadores teñen poemas para a infancia, aínda que fose produción ocasional. Outros escribiron libros, como é o caso de Manuel María, que fixo ofrenda a esa idade que nos prepara para sermos adultos, e Xosé Neira Vilas, desde cuxa Fundación se creou o máis importante premio de poesía infantil, Arume, gañado por autoras e autores moi recoñecidos da nosa lírica.

Por fortuna, hoxe temos un número considerable de poetas que se ocupan de crear para o público infantil e as bibliotecas escolares poden ofrecer o material necesario para unha lectura pracenteira. Igualmente, hai poetas con preparación pedagóxica para facer chegar ao profesorado a formación que precisa quen queira traballar coa poesía como elemento na aprendizaxe da lingua, das emocións, da estética comunicativa e dunha forma de expresión privilexiada que, de ningún modo, pode quedar á marxe dos contidos escolares nas etapas obrigatorias do ensino.

É necesario apoiar con teoría e experiencia o traballo docente para que o texto lírico –oral ou escrito- entre conscientemente e a tempo nas aulas como auxiliar privilexiado para unha educación integral de cualidade lanzando a mensaxe de que non se pode educar integralmente sen textos poéticos, vehículo excepcional para promover emocións e transmisión de valores.

(Exposto nas “XVI XORNADAS DE LIX. Os camiños nas narrativas literarias e artísticas da Literatura Infantil e Xuvenil” -Santiago, 21 e 22 no novembro de 2019-, como fundamento teórico da experiencia “Sentindo en feminino: A tradición oral e o texto lírico na Educación Infantil” que as profesoras Rosa Suárez Veiga e Fátima Rodríguez Eiroa realizan no CEIP “López Ferreiro” de Santiago)

MADAS VIOLADORAS

SANYO DIGITAL CAMERA

Sendo eu nena, veu servir a Becerreá unha mociña naviega. Non recordo a quen servía, pero dou fe do impacto que causou na vila que nun baile un mozo lle puxera algo na bebida e a partir daquel momento fose forzada por unha mada de veciños en rea, mentres a tiñan metida nun coche. O pobo estaba moi alborotado, pero máis polo morbo que pola infamia. Porque o feito quedou sen castigo e ela marchou marcada de por vida. Era moi guapa e en Madrid tomou porte de muller elegante, tanto que veu algún día pasear pola feira da vila para que todo o mundo a admirara con envexa. Foi a súa pobre vinganza, pero deuse ese gusto e fixo ben.

Como puido pasar algo así sen ser xulgado? Que clase de sociedade puido aceptar un feito mesmo antinatura no que a castigada foi ela? Era o franquismo, claro, aquel exemplar franquismo que só vía delictos onde non os había, aquel réxime que mandaba ao cárcere por recolleren os labegos  a herba seca un domingo con alerta de tronada.

Por iso me rebela a xustiza inaceptable nun estado que se di de dereito ante outras madas que se comportan como bestas forzando unha moza ata a ignominia de a pasar en rea pola arma da entreperna pensando que é a súa fonte de poder e de debilidade dela. Por iso creo que estamos facendo moi mal se non educamos os homes para que permitan ser libres as mulleres, para que deixen de pensar que lles pertencemos. Hai que preparar homes que constrúan o que chamaba o profesor de Fundamentos Biolóxicos da Educación da Complutense a “antropoloxía ortostática”:  a cabeza encima do corazón e ambos enriba do sexo. Nunha mada de homes que se xuntan para forzar unha muller debería haber algún que soubese reflexionar antes sobre a relación entres as persoas, pero van todos a unha como touros de parada. Unha rea de homes esperando por turno para penetrar a unha muller aturdida, avergoñada e anulada é algo tan anómalo que non se dá nin entre os animais que só guía o seu instinto.

Déixense xuíces ou xuízas de elocubrar se ela estaba borracha ou se gozaba corda nese espectáculo noxento pasándoo divino. Se a lei non vale, promovan o seu cambio. E mentres non pode chegar a educación –que é fundamental se vai ben impartida- actúen as súas señorías como a sociedade lles demanda que o fagan: con exemplaridade suficiente para que non se repita mañá ou pasado outra atrocidade destas.

FINAL DO LOITO

Feijóo proclama que se ha acabado el duelo por el PP. (El Correo Gallego, 5 de maio de 2019)

Inda tendo o presidente un marcado cariz conservador, se cadra fixo ben en  levantar o loito de vez, sen necesidade de “alivio” entre a tristeza e a euforia. No país que goberna –e non só- homes e mulleres patentizaban o dó  por medio do loito. Diferentes como en case todo, eles levaban brazalete ou tira na lapela da chaqueta, ambos negros e ao lado do corazón. Elas vestían de negro rigoroso cunha etapa transacional, o alivio, de cor grisalla. Despois só había que controlar os tempos. Cada grao de parentesco acarreaba un periodo que ía de seis meses a dous anos. As viúvas levábano xa para toda a vida e, en xeral, as mulleres adultas pasaban por varias mortes na familia e tampouco non o daban quitado.

Para os homes arrebolar o peso do loito  era algo máis complicado, pois non sempre andaban de chaqueta. E cando era longo e pesaba de máis, había que marcar publicamente o final para poder vivir con alegría e sen complexos. Por iso, Toño de Guilfrei, que perderá a seu pai había dous anos, trouxo a facer un traxe para lucir no primeiro baile que acaía coa data do cabodano, un día 29 na feira de Navia. Inda que tivese que se desprazar arredor de 40 quilómetros, quedaría libre de tanto dó e de tanta historia. Non era posible meter un traxe máis para a data, pero tanto insistiu na necesidade do rito de liberación, que foi quedando o doutro que non tiña penas urxentes que tirar. Iso si, na miña casa prohibiuse daquela poñer loito morrese quen morrese para non ter que quitalo.

Pois ía eu a que, se cadra, fixo ben o presidente en levar loito menos dunha semana para gozar un pouco da vida. Non sexa que se lle presente outro e outro, e non dea xa desamecido.

O PÓRTICO NA HISTORIA

Este Pórtico da Gloria fulgurante como recén estreado que temos perante os ollos coa riqueza cromática das orixes débenos encher de autoestima e estimularnos a volver os ollos para encontrármonos coa Historia no momento da súa construción. Inda sometido aos cambios esixidos para lle colocar diante a fachada barroca do Obradoiro, é ben doado percibir nel a grandeza arquitectónica dunha época de gran esplendor que permitiu mostrar ao mundo o ambiente social e económico elevado que a sostiñan. Só desde o poder que propicia unha cultura refinada e exportable a toda Europa se pode explicar esta complexa creación que, inda acontecendo nun contexto relixioso, serve os intereses temporais dun reino que estendía a súa cultura e ao mesmo tempo recibía e incorporaba outras influencias europeas. A restauración do Pórtico da Gloria é unha ocasión propicia para descubrir cal era a Galicia da época do Mestre Mateo e que papel desempeñaba desde este confín da terra. A súa recuperación cobraría así un sentido pleno.

No Reino de Galicia durante a época medieval –a denominación de Reino estenderase moito máis no tempo- desenvolvéronse ata brillaren todas as artes. A lingua contemporánea da construción do Pórtico é a lingua galega innda moi nova mais literariamente tréfega e vizosa, na que sobresaíu a poesía de carácter relixioso e, sobre todo, profano. A música e os músicos son elementos destacables de integración neste escenario pétreo que serve como lección a quen chegaba á catedral. Vinculado coa música  está o canto e de aquí saen para o mundo as cantigas de amigo, un auténtico monumento literario de noso, e chegan de Occitania, outro centro cultural do sur de Europa con lingua romance vigorosa no momento, influencias doutras cantigas de amor cortés e de sátira que atoparán aquí grandes cultivadores.

As políticas dos nosos reis foron decisivas para que o Mestre Mateo puidese obrar esta marabilla de transición entre o románico e o gótico, movementos ambos que deixaron obras salientables no Reino de Galicia. Foi Fernando II quen promocionou a creación do Pórtico, correndo o erario público cos gastos do obradoiro do Mestre Mateo que recibiu unha pensión vitalicia a cambio do seu valioso traballo. Decisivo resultou tamén para a culminación de tal proxecto outro rei de Galicia, Afonso VIII. Ambos están enterrados no Panteón Real da Catedral de Santiago.

Este Reino foi poderoso e, como tal, tiña cultura e lingua propias que recibimos en herdo. E nada mellor para nolo recordar que o esplendor dunha esmeradísima obra que debera utilizarse, alén do seu significado relixioso, como unidade didáctica para explicar a nosa historia e as nosas raíces. En definitiva, para transmitir coñecemento sobre Galicia e o seu desenvolvemento histórico. O himno que soará neste día grande fálanos de Breogán como mito fundador, mais non precisamos ir á figura de Breogán para basearnos nun pasado cheo de vitalidade para camiñar cara ao futuro con toda a dignidade dun pobo afortunado nas orixes. Abóndanos con mirar este anovado Pórtico da Gloria que nos volve ao Medievo para caer na conta de que temos o deber histórico e moral de conservármolo e canda el, sen ser menos importante, o de preservar a lingua que falaban os nosos reis e na que trobaba Alfonso X de Castela, O Sabio. A lingua galega foi o vehículo comunicativo normal entre o Mestre Mateo e os canteiros que creaban esta xoia. Hoxe, libre dos prexuízos históricos que se deitaron sobre ela, debe seguir sendo o idioma de comunicación normal entre os habitantes deste vello Reino para perdurar tanto como o Pórtico da Gloria.

Publicado en El Correo Gallego (25-07-18)

 

 

 

 

 

 

,

O COLEXIO “MONTE CAXADO” DAS PONTES CERRADO POR EXTINCIÓN

Entre nós e no presente, ao que adoita referirse o verbo extinguir é aos incendios forestais. Tamén se extinguiron os dinosaurios e non digo a escravitude, porque adoptou outras maneiras. Volvendo a hoxe, a extinción dun colexio non é habitual é diríase que, se  se extingue, é porque non queda alumnado, que en Galicia pode pasar se non tomamos traza procreativa e nos extinguimos nós mesmos. Pero dou fe de que o Monte Caxado ten alumnos e alumnas –eu inda non o vou dar por extinto-, porque tres ou catro días antes de lles levaren a nova o infausto 22 de xuño, mentres daban as notas e se despedían ata setembro, eu estaba asinando pegatinas personalizadas para que  o alumnado dunha clase que conseguira o exemplar de “Contos do Sol e da Lúa” regalados por Gadis o Día das Letras, llelas puxera. Nas visitas á biblioteca “gratis et amore”, aproveitando algunha viaxe á vila coa que teño lazos moi especiais e amizade moi fonda con profesoras e profesores das dúas etapas deste centro, tiven tamén ocasión de comprobar que había nenas e nenos e ben deles moi ansiosos de aprender.

Rematada a carreira de Ciencias da Educación, tamén eu me deixei tentar pola mellor saída que lle viamos ao estudo: a Inspección Técnica de Educación. E presenteime á oposición que se realizou no curso 1973-74. Era unha competición difícil porque tiña como segundo exercicio unha “encerrona” sen temario sobre calquera asunto que puidese concernir ás Ciencias da Educación, desde a teoría pedagóxica á organización escolar, pero non houbo problema para superar este paso. En canto á terceira proba, a práctica, consistía en resolver un caso no que a Inspección Técnica tivese que actuar. No momento de efervescencia da Lei Villar Palasí, propuxéronnos a organización do ensino nunha poboación media na que había que contar con centros públicos e privados e facer concentración. Cadaquén colleu a lei e resolveuno concorde con ela. Difícil debeu ser decidir quen o fixo ben e quen o fixo mal, pero saíron aprobados e suspensos. Non tendo eu pasado aquela proba, si teño que agradecer a esta oposición que me integrase a formación ata daquela desvertebrada e me proporcionase un certo dominio do procedemento administrativo da educación, a nivel teórico e práctico.

Non creo que esta extinción puidese pasar un exame práctico. Ten, cando menos, un defecto de forma moi salientable. Se quen a ordena considera que é para mellorar o ensino, debeu desenvolver ao longo do curso un diálogo coas comunidades educativas dos tres centros implicados -os que van recibir o alumnado son prexudicados tamén por esta decisión- para lles mostrar esas melloras e conseguir a súa aceptación. Porque non se pode resolver un asunto deste alcance -hai incluso diferencias de organización da xornada escolar que libremente elixiron as familias para a matrícula- sen seren oídos os interesados. E informar o equipo directivo cando a extinción xa constaba no DOG do día 4 de xuño non é procedemento indicado nunha democracia, que debe facer da escola un espazo de desenvolvemento da súa práctica.

MARÍA VICTORIA MORENO

Fotografía sacada do Álbum de Mulleres, do CCG

Estaba aí tan recolecta que nin moitas das persoas que estivemos cercanas a ela e coñecemos ben  a súa valía e os seus méritos nos lembrabamos dela como candidata idónea, por moitas razóns, para protagonizar as Letras Galegas do 2018. En canto o seu nome foi seleccionado para poder ser elixida, acendéusenos a luz e a confirmación deste entusiasmo está no apoio que recibiu a través das redes sendo trending topic o pasado sábado. Non é doado facer unha elección aplaudida por todas as persoas que adoitamos opinar sobre as Letras Galegas, que afortunadamente xa somos ben delas, xa que esas Letras Galegas poden mirarse desde moitos puntos de vista. Porque Rosalía, a escritora que no fondo é homenaxeada sempre pola elección da data e o motivo que a suscita, as cumpriun case todas. En primeiro lugar, recolleu a lingua e elevouna da súa agrafía á literatura e á lingua de comunicación normal que acabaría sendo. Este último feito inda está en proceso, pero xa non se lle nega ao idioma galego a capacidade de comunicación a todos os niveis e en todos os rexistros. Polo tanto, aprezar unha lingua e elevala ante o alumnado no Instituto de Lugo, como fixo María Victoria Moreno, é un mérito que debe terse en conta e que posiblemente se tivo. Porque desde a súa presenza en Galicia a principio dos anos sesenta, abrazouna como propia para a súa comunicación e a súa pluma literaria. Ela adoitaba dicir que non era escritora alófona, termo que se aplica a aquela persoa que escribe nunha lingua allea, porque tiña o galego como seu e nel pensaba e quería en voluntario acto de amor. Outro servizo valioso para as Letras Galegas foi ensinar esa lingua adquirida no seu nivel estándar, porque o pobo depositario dela era ao mesmo tempo analfabeto no seu idioma. María Victoria ensinouna gratis et amore a grupos desexosos de a saber a través de distintas asociación, sendo na súa tarefa precursora do que irían facendo outras persoas xa destinadas a iso.

Unha gran necesidade das Letras Galegas era crear ficción que posibilitase á xente noviña e nova ter acceso á súa literatura para vivir nela o lecer, a aprendizaxe idiomática,  e o desenvolvemento cognoscitivo e emocional. A calidade das súas obras literarias para estas idades está sobranceada polos premios, pola súa consideración internacional e polo número elevado das súas edicións. Foi unha das pioneiras dunha literatura sen apenas tradición nas nosas letras, dando paso a autoras e autores de calidade que continúan aquel labor. Inda era necesario sistematizar o estudo das Letras Galegas Literarias que esixía o acceso á Universidade. E aí estivo disposta a colaborar, como por exemplo no manual “Literatura Século XX”. Non hai baremo para os méritos dunha elección con miras a estudar a obra de alguén que traballou polas Letras, para espallar o seu coñecemento e darlle a merecida honra polo seu traballo. Creo que todo isto se conxuga moi ben na elección de María Victoria Moreno.

Publicado en El Correo Gallego (23-06-17)