PLENITUDE

Xa é feliz

e só agarda o vento

que veña espila.

UN OVO DE MERLO

 

 

Hoxe apareceu un oviño de merlo pousado no meu muro. Tirárono desde unha camelia ben acopada na que a parella de “lustrosos larpeiros” construíu niño utilizando a última tecnoloxía: os plásticos. Os paxaros aprenden a sustituír os materiais tradicionais, que lles andan escasos, polos refugallos alternativos proporcionados polos humanos. Como non rompeu o ovo contra a pedra é un enigma. Como o lanzou e por que a merla choca pode explicarse xa que estaba tintado de escuro no estremo máis redondo denotando unha anomalía. Foi unha selección natural, unha especie de aborto para favorecer os que quedaban sans. A vida é así de dura e o frustado paxariño non terá sequera ocasión de o comprobar.

Aprenden os paxaros da necesidade e tamén aprende a nosa infancia cousas que lle pasaban desapercibidas ata hai pouco. O ambiente está entrefebrado de palabras noxentas –desafiuzamento, paro, despidos, recortes, políticos corruptos, preferentes, evasión de capitais, fugas de cerebros…- que se foron cargando de propensión á rebeldía compartida. Xa non sorprende escoitar nun programa de televisión a un grupo de infantes de ambos xéneros, de arredor dos dez anos, respondendo ás preguntas que lles fan sobre a actualidade que non teñen nada que ver con intereses que se lle suponían á nosa infancia satisfeita de case todo. En circunstancias normais, non saberían nin de que se lles fala, pero agora si. Responden con madurez e reflexión case revellas. Acabouse o recitado da alineación dos equipos de fútbol, os cromos e as ansias de pisar platós ou  pasarelas. A vida vai en serio e converteuse noutra cousa tamén para eles. É difícil andar entre a lama sen aparecer zarrapicado.

Escoitan as conversas familiares. E moitas destas conversas saen da boca dos avós e avoas que estaban aí para completar horarios de recollida, contarlles contos e consentirlles os caprichos, que para iso eran avós e non pais. Pero non. A realidade crúa fixo a súa entrada brutal nestas cabezas. Non sei por canto tempo estarán interesados en saber o que fan ou non fan os políticos, nos recortes en educación e en sanidade, en que Bárcenas sacou moitos cartos para unha conta escondida en Suíza. Pero hoxe a profesión máis deostada para eles é a política e ata lle buscan traballo ao rei: que goberne. A realidade tamén os tirou do seu niño contra a pedra.

 

 

O SOÑO

 

Pingas de chuvia…

Por uns minutos pensan

que son pedriñas.

RESIGNACIÓN

A sinxeleza

saber vivir tranquila

riba do abismo.

NADA

 

Estaba a flor,

veu o ao aire esfollala

e a tarde segue.

ESPIDO

 

Na mañá núa

cófase o sol á pel

das margaridas.

LETRAS ANTES DAS LETRAS

 

 

Sendo convidada pola Federación de Entidades Galegas en Cataluña a pronunciar unha conferencia sobre os 150 anos de Cantares gallegos estiven no Centro Galego de Barcelona participando tamén das súas actividades arredor do 17 de maio. O seu presidente, Manoel Carrete Rivera, historiador e investigador incansable nos documentos da galeguidade con ese brío que dá a xuventude e a crenza no país, ensinoume o libriño-xoia Fiesta gallega de las letras, organizada por el Centro Gallego de Barcelona, y celebrada en el teatro Poliorama de dicha condal ciudad el día 18 de junio de 1950.

Hai que volver a esa época para valorar o que este evento significaba, comprender o uso do castelán e aínda algunhas concesións do mantenedor, o poeta e maxistrado Manuel Casado Nieto -que case ao remate do seu discurso fai unha longa e moi aplaudida referencia a Rosalía de Castro-, á idea imperante de España, pois todo debía pasar censura. A festa nacía dun certame literario que convocara o Centro Galego, presidido por Francisco Eyré Fernández. Na modalidade A (poesía en galego) gañou M. Cuña Novás co poema “Noite maior”. Mais, dada a calidade dos traballos presentados, créase un premio de 500 pesetas para o poema “Rondeau en louvor dunha dona catalana que morreu peleriña en Compostela aonde fora por unha pena de amor”, que resultou ser de Álvaro Cunqueiro, e dous de 250 cada un para os poemas “Froles do mar de Vigo”, de José Díaz Jácome, e “Roseira do teu mencer”, de José M. Álvarez Blázquez. E aínda houbo mención honorífica para “A barca da saudade”, de Fermín Bouza Brey.

Na modalidade B (prosa sobre a influencia da poesía trovadoresca provenzal en Cataluña e Galicia) o gañador foi un catalán, pero pola súa calidade, acordouse crear un accesit de 500 pesetas para o traballo presentado co lema “Languedoc”, de Francisco Fernández del Riego. Lamenta o xurado non poder, por circunstancias económicas, premiar outros traballos de ambos grupos pola súa valía. As outras dúas modalidades, C e D, declaráronse desertas.

“Medra xa a hedra polos dous lirios de leite das túas pernas

aínda que o derradeiro paso da danza medra na frauta do xograr.

Escoitas a don Tristán que morre salaiando: On és l’anell de la promesa?”.

Xa estaba aquí o mellor Álvaro Cunqueiro. Xa había no Centro Galego de Barcelona Letras antes das Letras.

 

O RECORDO DO CAPRI

 

Chamábase Capri, nome herdado dun cadelo que tivera un neno amigo e lle comera o lobo polas beiras da vila en invernía dura. Era nome bonito e púxenllo a el. Capri lle quedou, aínda que só eu llo chamase. Para o resto, donos e veciñanza, non era máis que o can.

Estaba en Quintá de Cancelada e vivimos seis anos na mesma casa. El coidaba o gando e daba a xente, como chaman no rural a que o can avise da presenza de estraños nos arredores. Eu daba clase nunha escoliña á que acudía en zocas de zapatilla para superar as lamas que se acumulaban de inverno nos camiños ancarese antes de que os borrasen con asfalto. El era can de palleiro aínda moi novo e con bonita pelexa leonada. Eu acaba de estrear a xuventude, pois esta historia aconteceu na década dos sesenta, que coincide coa dos meus vinte anos.

Non era eu moi avogosa dos cans porque me tiñan mordido, pero o Capri era distinto e levámonos ben desde o primeiro día, indo en progreso a nosa amizade segundo pasaba o tempo, amizade que se selou definitivamente o día que o defendín dunha malleira segura.

O neno da casa –alumno de meu- entrou berrando que o can acababa de saír de entre o palleiro lambendo os fociños. O sinal era claro. Dera cun neal de galiña das que poñen fóra. Faltaba comprobar se quedaba algún ovo e despois darlle o castigo pertinente para que non volvese acontecer tal feito. Logo xa se averiguaría cal era a galiña mirando antes de saíren do poleiro cal tiña o ovo e cal non, comprobación que adoitaban facer as amas de casa introducíndolles un dedo no “curso” para comprobar se tropezaba co ovo. Daquela, as que estivesen para poñer, quedaban pechadas ata que se descubrise cal era a traidora para despois ver que facían con ela.

Pero ao que ía. Saímos todos mirar, demos co neal baldeiro e vimos polas cascas que papara cerca dunha ducia de ovos. El sabía o que fixera e tardou en aparecer. Cando á tardiña se veu achegando pola aira, fun para cabo del e non deixei que lle pegaran. Convencinos de que era un bo can e que non fixera máis que aproveitar unha ocasión que se lle presentara. Que a culpable, en tal caso, era a galiña e que eu respondía por el no futuro. Como na casa se me tiña respecto, prometeron non tocarlle se non había unha segunda ocasión. E non a houbo, como se el me entedese. Iso que a pita non mudou de costume e de alí a pouco apareceu cunha rolada de pitos ao seu redor.

Desde aquel día o Capri e mais eu tivemos unha relación moi estreita. Empezou a acompañarme os venres ata Cabana, distante de Quintá oito quilómetros, onde eu collía o coche de liña. Non se daba clase os xoves pola tarde para que o alumnado acudise á doutrina. Viña sendo así, aínda que os curas xa abandonaran o costume. E o que adoitabamos facer as mestras rurais era cambiar esa tarde pola dos venres, para poder viaxar e volver con comida para a semana.

Cando chegabamos á parada do autobús, eu mercáballe na tenda de Fermín un paquete de galletas de María que comía mentres agardabamos polo coche, porque non volvía ata que me vía marchar. Non tardou moito en saber cal era o día da miña volta e unha tarde, ao baixar da liña, atopeino alí agardando. E así o foi repetindo semana tras semana de cada curso. Daquela subiamos a costaneira comendo dous paquetes, un el e outro eu, que o camiño era duro e había que repoñer forzas.

En días de tormenta achegabámonos un ao outro cando o relustro nos anunciaba o trono e logo seguiamos o camiño ata o próximo estoupido. E en días de chuvia miudiña, invernal, andamos ese camiño dun lado para outro molladiños coma pitos. Comigo ía ás flores primaverais polos prados que rega o Donsal e polos toxos fomos monte a traveso para visitar algunha compañeira que tiña escola pola zona.  

Eramos un. Pero tivemos que nos despedir. Eu, coa capacidade de pensar que non o volvería ver. El, estou case segura de que tamén adiviñou que era unha despedida de verdade cando á porta do autobús lle dei un bico entre os ollos e dos meus caeron dúas bágoas.

Pasaran xa catro anos cando, nunha feira do 19 en Becerreá, vin por entre o gando un can que me pareceu el. Era algo lonxe e chameino. O Capri mirou todo ao redor ata me descubrir e chegou nunha carreira botándoseme encima. Soltámonos e fomos ata o grupo que estaba a acompañar. Era xente da casa e algún veciño máis que levaran xatos a vender atravesando a serra á pé, como nos vellos tempos, un percorrido de case trinta quilómetros. Xa tiñan vendido e ían comer o polbo, pero o Capri non se me quixo separar e marchou comigo. Cando o veu buscar o dono á miña casa, negouse a marchar con el. Daquela o señor Manuel pediume que me escondese a ver se o podía levar, que se lles facía moi tarde.

E fun para o cuarto, desde onde podía velo sen que el se decatase da miña presenza. Andou todo ao redor da casa máis de media hora. Despois, o amo foino apaxoando e conseguiuno levar. Esta si foi a derradeira vez que nos vimos e, para non lle causar máis mal, eu separeime sen despedida e a traición.

Teño unha soa fotografía del coas súas patas dianteiras nos meus ombreiros que foi sacada aquela tarde. Ademais de me servir de recordo dun excepcional amigo, compañeiro de seis anos de vida moza e rural, esta imaxe é a representación máis auténtica da lealdade.

 

BUSCANDO OURO

 

Estes días Galicia amarelea por todas partes. Entre os toxos e as xestas fixeron dos montes un continuum dourado coa elegancia das cúpulas e as pontes parisinas. E os pampillos saen á beira de todos os camiños confundindo a viandanza coa presenza de tan nobre metal. Vense ao lonxe as aspas brillantes de cada falso muíño de vento xirar por riba da cor que nos recorda a traxedia do Rei Midas e incluso o quimérico nome de El Dorado. Non estraña, xa que logo, a proliferación de buscadores de ouro que ansían este rincón atlántico. A condenada cobiza e a efémera beleza de que se revestíu a terra máis erma vailles xogar unha mala pasada. Porque aquí non hai máis que ficción creada polos montes nun ano propicio á floración das especies que mellor delatan a acidez do noso chan.

Desfeita a ilusión óptica, á febre do ouro acesa será difícil poñerlle freo. “Onde ouro se mide, ouro se verte”, di o noso refrán e dirán eles. Se se acabou na superficie, algo tivo que quedar debaixo dela. E o ouro, visto de calquera das dúas maneiras, hai que explotalo a ceo aberto, rañar a terra, abrir fendas e desfacer a paisaxe. Niso somos especialistas. Cada verán o lume lapa a arboreda máis inflamable, a menos nosa, como  un mal inevitable marcado polo sino da destrución do país que padecemos.

De Corcoesto aos Ancares –onde tamén florece a xesta branca, que ten algo de arxéntea- ábrese o camiño da busca do ouro perdido. Xa o andaba a procurar o señor Manuel da Pereira de Becerreá, instruído na busca do preciado metal polo padre Amaya dalgún convento onde estivera de neno. Para recoñecemento do seu son inconfundible levaba canda el o marteliño de probar as pedras prometedoras pola a ver se daban o tintineo que nunca soou. “El oro es del color del ladriño y se esconde de los rayos del sol que lo queman”, repetía adestrando rapazaces do seu arredor por se o querían suceder na busca auriense.

O primeiro de xuño, un grupo multiplinar de artistas celebrará o III Enarborar o Bosque en Corcoesto con recitais, pintura, música e maxia. Será unha romería reivindicativa tras da que deixarán un milladoiro de coios intervidos con poesía para alonxar os malos espíritos, arsénico e cianuro. Con este modelo de explotación poden mobilizarse polo interior da terra, a través das augas, contaminando as produccións agrícolas e gandeiras, e emponzoñando toda a ría.

RETORNOS

 

Se hai señardade

sempre se vai buscando

a mesma pedra.