POESÍA MÍNIMA

CELEBRANDO A OBRA DE XESÚS RÁBADE E HELENA VILLAR

 

PALABRAS DE AGRADECEMENTO

Se a palabras “gracias” (grazas non me gusta, aínda que a acate normalmente) non estivese desgastada polo uso e o abuso, case abondaría con pronunciala para cumprir coa agradable obriga que vos debo. Dado que está moi baleirada de contido e que non explicaría circunstancias especiais deste recoñecemento, vou tratar de transmitirvos o que merecedes escoitar e eu vos desexo dicir.

Eu son chairega adoptada, polo que esta consideración que recibo ten máis mérito que se ma concedesen na terra nativa. Teño a meu favor estar moi próxima á Terra Chá en diferentes etapas da vida a través do cariño de moita xente. Entre as miñas amizades de Maxisterio –a  primeira saída dos Ancares-,  as vilalbesas foron as máis frecuentadas. Tita, Mari Carmen e Blanca, entre elas; Paredes e Braña, entre eles. A Vila Branca foi a segunda cabeza de partido xudicial que coñecín e deixoume pegada para sempre.

Pasada unha década, os amigos da COPE de Lugo, a emisora máis progresista da época onde naceu a fonda amizade que comparto con Xulio Xiz e na que foi unha honra traballar, póñenme en contacto outravolta  coa Chaira.  O novo lazo chámase  Xosé Luís García Mato. Enviárame o libro  Charetas de Antonio García Hermida, seu pai, recén publicado, polo corresponsal que cubría as novas da comarca. Daquela escueta carta de agradecemento saíu unha fluída correspondencia de escola a escola, desde Gaibor a Armesto. Foi o primeiro amigo literario, o primeiro lector da miña poesía, o que me animou a seguir escribindo e mesmo promoveu a creación do premio  Xosé María Chao Ledo coa esperanza de que eu o levase un día. Por medio del, coñecín nun xantar a Manuel María, que era testemuña daquela amizade, e ao que se converteu ao pouco tempo nese nó definitivo que me ata a Terra Chá, o Suso Rábade Paredes, co que levo felizmente compartidos 38 anos, unha filla e un fillo que non nos deron máis que satisfaccións e alegrías, varias obras escritas en común e moitos soños e arelas ás que Galicia nunca foi allea. Del recibín o apoio que precisaba unha muller da miña xeración para dedicarse con normalidade ao traballo intelectual. Disto é boa testemuña o benquerido compañeiro cravofondista e membro da mesa, Xulio López Valcárcel, que é quen mellor conta a historia da formación daquel colectivo.

Quero compartir, non só co meu home senón  convosco, esta xenerosa distinción do hectómetro oito –o meu número favorito despois do catro-. E darvos,  agora si, as gracias ás dúas institucións outorgantes, Xermolos e Irmandade Manuel María, aos membros da mesa que intentaron coas súas intervencións convencervos de que os nosos nomes son merecedores de quedar escritos para moitos anos na singular obra de Valdi e a familiares e xente amiga que nos acompañades nun día cheo de significado para nós.

AS CIRCUNSTANCIAS

Quen ande á busca de boletus pola Arousa con expectativas de encher o cesto tras as promesas dun verán seco e abondosas choivas outonais, topará cun fiasco. Puido  haber excelente colleita pero tolléronlla fungos parásitos polo exceso de auga. Nada é perfecto, dicía O Principiño. E nada hai máis frustrante que atopar a regalía así derramada, case na nacencia, nesa fase óptima en que parecen cortizas que terman das burbullas na botella do cava. Hogano son seres estraños, brancuxos, cos pés adornados en relevo como se lles pingase resina.

Foi unha gran ocasión perdida polas circunstancias climatolóxicas. As circunstancias, esa azarosa concocomitancia de variantes, poden mudar a sorte das cousas e das persoas. Todo, fraccionado ou en conxunto, depende de todo, tamén fraccionado o en conxunto. E, nunha especie de compensación casual e ben inxusta, o que prexudica a uns adoita aproveitar a outros. É difícil o equilibrio da balanza. O dos fungos tomados por outros fungos é igual que uns humanos tomados por outros humanos, aínda que este suposto non sexa tan doado de percibir nin teña nada que ver coa comestibilidade, que o canibalismo do humano inxestando humano xa desapareceu das sociedades que se cren civilizadas. Hoxe, o canibalismo existente é metafórico e polimorfo. Claro que hai algunhas persoas que seguen alimentándose de moitas persoas, pero non é de forma antrofogáxica.

No mundo en que vivimos, no que as circunstancias viñeron poñer patas arriba o entorno vital de milleiros e milleiros de persoas, os ricos fanse cada vez máis ricos mentres os pobres son cada vez máis pobres. Non é difícil atopar un símil nos vasos comunicantes  de diferente diámetro ou na Lei de Lavoisier sobre a materia: non se crea nin se destrúe, só se transforma. Nestas circunstancias, a materia son os cartos, que xa case non pasan por materia, senón por números bancarios dixitalizados encamiñándose en riada cara ás reservas do capitalismo.

A xente da miña xeración contamos a nosa infancia á descendencia en primeiro e segundo grao. Sobre todo os noviños, perciben hoxe ese relato gris pola exclusión das cousas que non tiñamos nin podíamos facer. Non é que eu queira ser un agoiro, pero hoxe os novos poden ir preparándose para contar a súa vida á descendencia, aleuta pola abundancia e o benestar do que un día disfrutaron.

Publicado en El Correo Gallego (25-10-13)

A EVOLUCIÓN

 

 

O progreso fixéraos trípodos, cos tres pés ben diferentes.

Desde este blogue, agradézolles a ambas entidades e en nome dos dous, tanta xenerosidade.

A LINGUA E OS CANS

 

Non sei cal é a lingua dos cans. Segundo Castelao, naquel memorable discurso nas Cortes, todos os cans do mundo ouvean igual porque aínda están no estadio da lingua universal. Non serei eu quen lle leve a contra ao pensador e mais cando é un feito comprobable. Pero pode ser que, tendo unha lingua de ladro universal, algúns só posúan habelencia para entender unha lingua articulada, que entre nós viría sendo o castelán, lingua que sempre foi tida como fina.

Os cans de sempre, os que andan polo eixido da casa comendo os restos do que sobra  e dando a xente que vai polo camiño, teñen moi poucas conversas cos seus amos, que adoitan falarlles en galego. Pero en tanto que o vello amigo da xente adquire un estatus urbano ou vilego, se pon a vivir nun piso, o alimentan con comida ben equilibrada por dietistas, se lle dan paseos con quilometraxe regulada e ten trato de adopción, o asunto poida que varíe. E non faría máis que seguir o proceso de cambio idiomático escolleito pola maioría da xente cando renunciou ao seu.

Creo terlles contado que é habitual ver nas praias a señoras que, falando galego con habitualidade, cambian de idioma cando se dirixen ao can tratándoo como a un meniño. Segundo unha teoría non descrita, instalouse no incosciente colectivo do país o principio de que ás criaturas non se lles debe falar galego para non lles prexudicar o seu futuro. Este cambio idiomádito é constatable nos poucos medios audiovisuais do país que falan a lingua propia e directamente en xuntanzas de persoas maiores onde hai tamén criaturas e se dirixiren a elas.

Agora querería facelos partícipes dun feito que me sorprendeu aínda máis. Onte presenciei nun descanso de escaleira compostelana, desde unha oficina aberta, como unha nai, un pai e un meniño subían co seu carro de paseo e el a pé. Os tres se expresaban en galego normativizado. A parella íao avisando de que, coa súa excesiva demora en pasar os pousos, estaba amolando a outras persoas que viñan atrás aturando aquilo con moita paciencia. É unha mafnífica noticia que unha parella nova e urbana cun meniño a quen chamaban Brais teña un comportamento comunicativo normal: falar a lingua propia do seu país e os tres a mesma. Pero todo cambiou en canto abriron a porta e saudaron o can, que quedara dentro. Daquela, como as señoras da praia, dirixíronse a el na lingua de Cervantes. Abofé.

 Publicado en El Correo Gallego (19-10-13)

 

 

 

ESCALEIRAS

 

Oín falar desde nena da costa de xaneiro. Non sabía daquela que era unha metáfora da  estreitura económica difícil de superar e na miña inconsciencia quedou substituída a representación da costa por unha escaleira, coa que me parecía máis doada de subir.

Empecei así a ver os meses como escaleiras repartidas en tres treitos de dez días co último lixeiramente variable. E así os sigo vendo. O primeiro tramo arranca cara a dereita, o segundo é vertical e o terceiro volve á esquerda para quedar fronte ao inicio do primeiro. Había que resolver a unión do final de un co principio do seguinte e non decidín se era pegando un chimpo no último minuto xa que a escaleira non era moi empinada, baixando os pousos a saltos ou sentándose na baranda para o esvarón.

Porque hai que baixalas. As escaleiras non foron pensadas só para subir, senón que tamén serven para nos volver a rentes do chan. Os que tenden aos tópicazos din dos galegos que non se sabe se as subimos ou baixamos. Iso é por non mirar. A confusión só sería posibles cos pés atravesados e en stand by e o movemento así é imposible.

As escaleiras están onde hai que transitar un desnivel. Son tan variadas que non hai maneira de as clasificar. Dependen dos materiais, da forma, do lugar de paso, dos cartos de quen as fai, dos gustos, dos deseños, dos ambientes, dos espazos, da estética, da moda… E aínda poida que estean ao aire libre ou a cuberto, mostrarse monumentais ou rudimentarias, testemuñar riqueza e clase social ou simplemente ser utilitarias. Pense Vde. en calquera escena e verá que doado é poñerlle ao lado unha escaleira.

Ando a tomar imaxes de escaleiras para unha colección. Sacarlle gusto a unha colección de imaxes é converte a nosa mirada en escrava. ¡Unha loucura!

ZERAMIKS

No Auditorio do Concello de Rianxo está aberta unha exposición de escultura de pequeno formato do artista Fran Lareo, creador que conta con numerosas mostras individuais e colectivas, tamén fóra do país. Zeramiks consta de vinte pezas que non son cerámica nin polo material nin polo proceso, pero o autor parece xogar cun título que evoca a vella artesanía dos oleiros.

Fran Lareo é un escultor de vocación sen  estudos artísticos previos –a súa aprendizaxe regrada é de informática- que soubo buscar camiños de expresión nos materiais susceptibles de recibiren formas e colores. Traballa no seu taller-laboratorio de Brion cun material complexo, mestura de granito moído, area e calizas cos que consegue unha pedra artificial á que lle dá forma e acabados cromáticos de marcada orixinalidade.

Coa súa dedicación, conseguiu expresar formas abstractas, formas simbólicas e aínda conseguir logros figurativos como as representacións de Castelao e Rosalía que adxuntou a esta exposición en homenaxe aos dous galegos universais.  A construción de toda as súas pezas comeza, pois, coa preparación dese material único co que modela a idea inicial. Logo faille retoque de talla con ferramentas que constrúe a partir de aparellos convencionais,  como un desaparafusador que pode facer de punteiro ou de cicel. E finalmemente, cuberta con color branca o co ton natural que tira a ocre, complétaa con debuxos en policromía que engaden valor estético a cada peza, completando a idea da forma ou adornándoa con achados sorprendentes. Finalmente, as estatuíñas reciben unha cobertura de verniz.

Combinando con habelencia a forma, o volume, a textura pétrea, o acabado e a pintura sobreposta de acrílicos, Fran Lareo consegue pezas únicas creadas sen molde, deseñadas con esquemas, nalgúns casos debuxos dixitais que permiten imaxinar a futura obra nas súas tres dimensións. Segundo el mesmo, aínda tendo que facer máis exemplares das representacións de Castelao ou Rosalía, seguiría a crear pezas únicas porque ningunha sería igual a outra, a pesar de tratar o mesmo tema con idéntico material.

Di que non está seguro de se é deseñador, artesán, artesán-creativo ou artista. Eu estou convencida de que Fran Lareo é un artista porque engade a cada manifestación creativa un selo persoal que a fai única. Esta exposición así o demostra.

30 ANOS DO CONSELLO DA CULTURA GALEGA

 

O pasado 27 de setembro, o Consello da Cultura Galega conmemorou os 30 anos da súa creación. Cómpre darlle parabéns a unha institución singular na realidade autonómica española, propiciadada polos galeguistas que pretendían protexer a cultura propia dentro e fóra das nosas fronteiras. Nestes trinta anos, o CCG ampliou aquela visión  proteccionista e colaborou a que se ampliaran os horizontes do que viñamos entendendo por cultura galega desenvolvendo  unha serie de actividades de divulgación, integración e cooperación con outras institucións de noso e do mundo que o converteron en embaixador da nosa cultura.

Para a efeméride, organizou un acto na súa sede do Pazo de Raxoi no que, ademais de se proxectar un audivisual explicativo dos traballos das súas unidades organizativas –Pleno, Comisión Executiva, Seccións, Comisións Técnicas e Arquivos- tomaron o uso da palabra persoas vencelladas ao seu Plenario, así como o seu presidente, D. Ramón Villares, e o Presidente de Honra, que é o presidente da Xunta de Galicia.

Tiven a sorte de ser unha representante dos exmembros do Plenario, por formar parte del durante sete anos en representación da Fundación Rosalía de Castro. Puiden agradecer a confianza en min depositada cando se me incluíu nas Comisións Técnicas que se ocuparon do Borrador da Lei do Panteón de Galicia, do Ditame sobre o Decreto de Plurilingüísmo e do Informe sobre as Fundacións Culturais, documentos todos non vinculantes para o poder, porque o CCG ten un papel meramente consultivo como se desprende do seu nome. Nestes e noutros traballos alí desenvolvidos tomei contacto con novas realidades que me permitiron unha visión máis completa do meu país e tiven a satisfacción de me ter atopado cun ambiente de traballo do que sobranceo a cordialidade e a xenerosidade das persoas por encima das ideas que lexitimamente posúen e defenden os compoñentes dunha institución de procedencia tan variada como esta.

O Consello da Cultura demostrou tamén o seu interese na igualdade entre xéneros, non só porque creou unha Comisión que se ocupa dela, senón porque foi propiciando en grao considerable a inclusión de mulleres no seu Plenario e dándolles postos de tanta responsabilidade como a vicepresidencia que ostenta a profesora e académica Dª. Rosario Álvarez Blanco.

Publicado en El Correo Gallego (29-08-13