ACADEMIA REAL “ISAAC DÍAZ PARDO”

 

PRIMEIRO ACTO DA ACADEMIA REAL ISAAC DÍAZ PARDO

O pasado 23 de febreiro creouse no Monte da Condesa de Santiago a Real Academia “Isaac Díaz Pardo”, anunciada no acto que en honra ao noso polifacético e benquerido Isaac celebrou un grupo de amigos e amigas en Boisaca o 5 de xaneiro, día do seu primeiro cabodano.

A singular Academia –que será do gusto, en forma e en contidos, do artista e tantas cousas máis- ten como obxectivo realizar actos en honra de Isaac Díaz Pardo e difundir o seu coñecemento e a súa obra. As acción que efectúe serán financiadas cunha pequena aportación anual dos membros reais da Academia e  mecenados puntuais dos seus amigos. Non é necesario moito diñeiro cando a xente está disposta a traballar e non existen gastos de persoal asalariado nin de asentamento.

Presídea o Profesor Xesús Alonso Montero, que o imaxino creador desta brillante idea, asistido por Fernando Salgado (vicepresidente), Xosé Ramón Fandiño (secretario), Gregorio Ferreiro Fente (tesoureiro) e Olivia Rodríguez, Dolores Mariño, David Otero, e Martiño Noriega (vogais)

No acto de constitución estiveron presentes 21 membros fundadores aos que se adheriron outros 19. Así pois, en por hoxe, vimos sendo corenta académicos e académicas en disposición de gardar o “lume do pensamento de Díaz Pardo”, en palabras do presidente Alonso, cantidade que aumentará xa que non ten numerus clausus. Non se pode pensar nun conxunto de persoas máis variado e representativo da sociedade civil galega que non podo facer constar nomilmente por asunto de espazo.

A primeira actividade que sairá á rúa de contado é un folleto cos contidos literarios e artísticos do devandito acto de Boisaca. Prosas de Xesús Alonso Montero, Xosé Luís Axeitos, Xosé María Dobarro, Xosé Ramón Fandiño, Inma López Silva, Martiño Noriega, Xesús Redondo Abuín e Fernando Salgado. Poemas de Carmen Blanco, X. X. Fernández Abella, David Otero, Luz Pozo Garza, Claudio Rodríguez Fer e Helena Villar Janeiro. Músicas de Mini e Mero, as irmás Laura e Mónica Quintillán, e os gaiteiros Manuel Castro Bastero e Elisardo González López.

Durante este mes, organizará tamén un acto en Monterroso –terra do seu gran amigo Lorenzo Varela- no que se divulgará a pouco coñecida faceta poética de Isaac Díaz Pardo, como dous poemas publicados na revista Aturuxo e algunhas letras para os seus carteis de cego.

 

 

CHEGOU O INVERNO. FÓRONSE XA TODOS.

 

SERÁN INVERNAL

¡Oh mi amigo, el invierno!

mil y mil veces bien venido seas

mi sombrío y adusto compañero.

                     Rosalía de Castro

Chegou o inverno. Fóronse xa todos.

Eu quédome mirando para a fiestra

apegándolle o frio á miña cara.

Desde o cristal voou a miña calma.

Sos o inverno e mais eu. E ademais tolos…

A loucura é pensar en que son vento

e que podo despir a terra toda.

A loucura é chover de aurora a aurora

para poñerlle un esquelete ó tempo.

De Rosalía no espello (1984)

FEIRAS, FESTAS E MERCADOS

RURAL ANCARÉS

Os autobuses que trasladaban os feirantes levaban este letreiro na fronte. Cargaban tamén na baca e eran bastantes os que cirulaban pola estrada xeral A Coruña-Madrid, apartándose cara o destino, porque as feiras tiñan para a xente do rural importancia económica e eran o mellor recurso de socialización.

Nas feiras facíanse tratos de compra venda, pero tamén se vía a parentela, se saudaban os amigos e se aumentaban con outros novos. Nas feiras, os vellos evocaban e compartían recordos, os novos moceaban e os máis pequenos divertíanse e saían “ver mundo”. Eu tíñalles moito apego aos feirantes porque o foran meu avó e meu pai neno, que ían a Navia desde Becerreá a pé con burro alugado para a mercadoría, trinta quilómetros de ida e trinta de volta. E tamén dúas tías –unha a miña madriña- venderan nas feiras.

Desde nena sabía o calendario das feiras da rodeada, que daquela duraban desde a mañá á noite. Becerreá tivera unha moi importante os días 12, feira do ano en setembro, pero perdérase e non a puido soerguer un intento do alcalde Loxo Rosón. Seguían as do 3 e 19, esta tamén moi grande por San Xosé. En Navia eran feira o segundo domingo e o 29. En Pedrafita, o 5 e o 21. Estas eran de relevancia nunha grande contorna transfronteiriza con León e Asturias. Como feiras menores, o 15 en As Nogais, o 17 en San Martín da Ribeira, o 18, en Baralla e o 28 en Quindous.

Os de Vilaver ían resolver as cousas de certa importancia a Becerreá e a Navia. Pero a súa feira natural estaba en Quindous, a un paso. Subían a ela grandes e pequenos, con tal de deixaren cubertas as necesidades asistenciais da casa. E eu tamén, que era unha veciña máis. Alí xuntábame coa mestra de máis cerca, a de Santalla, de familia represaliada coñecida dos meus, cousa que nos unía moito. Vivía en Lugo, estaba casada e tiña dúas nenas pequechas coas que soñaba toda a semana.

En Quindous atopaba tamén as amizades becerrenses da familia do Zoilo, que levaban un camión con mercancía variada. Un estudara comigo e, cando non tiña moito que facer, dabamos polo campo unha voltiña. Algún día baixei a Becerreá, ao recolleren, na cabina daquel camión. Vin nas  últimas curvas costaneiras e moi pechadas por riba de San Martín como xogaban os feirantes coa vida para gañala, aínda que xa sabía que a xente daquela familia era moi traballadora e moi sufrida.

En Quindous comprábase material escolar, polo que tras das feiras aparecía a rapazada coas súas cousiñas novas. En Quindous tamén se comía na taberna, que era como ir xantar hoxe a un tres forcados. En Quindous dábanse voltas de paseo con máis ilusión que pola Rúa da Raíña de Lugo. Aquela feira rompía a monotonía das nosas vidas e amañaba a economía de moitas casas vendendo gando menor ou excedentes que se comerían ben na casa se non houbese necesidade de cartos para completar o autoconsumo.

Pensando naquela feira e naqueles nenos que, por exotismo para eles, preferían comer sardiñas “de bombo” a galo asado, saíu esta canción para O libro de María, publicado en 1983, que naceu como un manual de urxencia para arrolar e darlle cultura galega o máis normalizada posible á nosa meniña.

 

O GALO DE VILAVER

 Era un ovo

que nunca viu tixela,

que nunca foi á feira,

que nunca se estrelou.

 

Era un ovo

que estivo vinte días

debaixo da galiña

que máis cedo chocou.

 

Era un ovo

que quixo erguerse pito,

que fuxiu da empanada

e mais do San Ramón.

 

Era un pito

que foi chegando a galo,

erguéndose á mencida,

deitándose ao solpor.

 

E a carteira

da ama está baleira

e o galo vai na feira

co queixo e co xamón.

 

A feira á que fora parar aquel galo ben coñecido meu era a de Quindous.

176 ANIVERSARIO DE ROSALÍA

BIOBIBLIOGRAFÍA PARA A INFANCIA

Rosalía de Castro mostrou unha querencia especial polos seus poemarios en galego ao datalos nos días de nacemento de Murguía (Cantares gallegos, 17 de maio de 1863) e do seu propio (Follas novas, 23 de febreiro de 1880). En Follas novas hai un poema, “San Lourenzo”, datado posteriormente (marzo de 1880) o que indica que o 23 de febreiro non é data casual para a autora, cuxo nacemento estivo rodeado dun silencio que lle fixo errar nun día. O nacemento da nosa escritora fixarase, finalmente, na madrugada do 24 de febreiro, así que estamos nas vésperas do seu 176 aniversario.

Aínda que o realmente importante dunha persoa é o día que nace e non o que morre, non se viña celebrando a data como merece. Foi grazas a unha serie de sinerxias xurdidas neste século cando se converteu en festa de toda a nosa xeografía e aínda fóra. O primeiro paso deuno a Consellería de Cultura ao recollelo oficialmente como Día de Rosalía de Castro no seu Calendario do Libro e da Lectura. A segunda acción desenvolveuna a Asociación de Escritores en Lingua Galega (AELG) promocionando a data cunha serie de actos reivindicativos para a lingua e lecturas rosalianas en numerosos escenarios. A terceira foi o empeño da Fundación Rosalía de Castro (2006-2012) en sobrancear o feito en contacto cos centros de ensino, seguindo as tendencia dos museos actuais de introducir no seu labor de achegamento á cidadanía a liña pedagóxica da escola. Ademais doutros actos, este día promocionábase a aprendizaxe emocional de Rosalía no máis destacado lugar de evocación cun festival infantil de aniversario no que se entregaba ao alumnado un libro da colección Tres pitas brancas pensada para poñer aos lectores máis noviños en contacto coa súa biografía, a obra ou a propia Casa.

Hogano, cando se cumpre o sesquicentenario de Cantares gallegos (1863-2013), o 24 de febreiro será un día moi celebrado, con anticipo xa o 22 e 23, por numerosos colectivos, concellos e asociacións. Cónstame o traballo promovido pola AELG e realizado por moitísimas mulleres de toda idade e condición para crear un vídeo que achegará a poesía de Rosalía ás escolas a ao público. Numerosos centros de ensino teñen programado actividades para hoxe utilizando este valioso material canda os libros de Rosalía. Porque a mellor homenaxe á escritora será sempre a súa lectura.

TEATRO DA RÚA I

EN ESCENA:

Igrexa barroca da escola de Casas Novoa.

Machóns graníticos dunha parra do aire adosada a unha casa.

Fonte con lavadoiro onde amolecen vimios…

Todo arredor dunha praciña pola que pasea a fotógrafa coa cámara na man, prendada de tanta fermosura. Ábrese a porta da casa e sae un home idoso.

ELA (dirixíndose a el, con cortesía).- ¡Bos días, señor!

EL.- ¿Por que retratas estas cousas vellas?

ELA (apoñéndolle, agarimosamente).- Non lles chame vellas, señor. Son preciosas.

EL (mostrando abertamente as malas pulgas).- ¿E tes permiso para andar retratanto todo isto vello que buscas?

ELA (sorprendida polo xiro da conversa).- Estou nunha praza pública, señor. Non estou entrando en ningún lugar privado…

EL (a cadora máis cabreado).- ¿Onde tes o permiso? ¿Eh? ¿Onde está o permiso?

ELA ( nun ton xa axeitado ás malas pulgas).- Teño permiso, señor. Claro que o teño.

EL (retirándose para dentro, medio amedrentado).- ¡Ela ten permiso para todo! ¡Ela ten permiso para todo!

CAE O SOL A CACHÓN RIBA DA TORRE

FONTE-LAVADOIRO DE RAÑÓ

 

OS NENOS

A CESTA DA MEMORIA

Sen eu ter lido unha palabra de Pedagoxía Diferencial, Psicoloxía Evolutiva ou Orientación Escolar, a parroquia de San Xusto de Vilaver poñía nas miñas mans unha aula cheíña de nenos, entendendo por nenos ambos xéneros, como se facía daquela.

É certo que era a cambio dunha soldada miserable, pero iso non afecta á altura da misión. Afortunadamente eu non tiña a conciencia das limitacións que vin despois de adquirir algo de capacitación nestas disciplinas, e outras afíns moi necesarias, grazas a unha licenciatura en Filosofía e Letras (Sección de Pedagoxía) pola Universidade Complutense nove anos máis tarde. Todo ao contrario. De ignorante, era máis afouta.

“Pedagoxía é a ciencia da arte de educar”, repetía ás veces co paladeo de quen estrea profesión. Sabía que formación científica non tiña, pero esa eiva obrigábame a compensar a acción da parte artística. Aquel traballo estaba sostido pola creatividade na reacción inmediata e libre ante as circunstancias e características que ía coñecendo en cada alumno. Cando un facía unha pequena traxugada que eu debía corrixir, saía a parte artística da interpretación, aínda que ás veces me gañase o alumno. Así foi cando intentei que Ovidio confesase que rompera as tapas do libro, que el chamaba xustamente capelizas. Eu tiña indicios suficientes e díxenlle que sabía que fora el, porque llo notaba nos ollos. Con corrección e humildade, sostívome a mirada ao contestar: “Iso dos ollos élle un conto”. Ou cando quería apurar a Darío dándolle ánimos en lugar de solucións ás súas dificultades de aprendizaxe e me respondía con naturalidade: “Non se me dá. Xa o saben na casa e non me reñen”. Ou as artimañas que buscaba para lle ensinar a Videlita a correcta pronunciación do x de extraordinario ou excelente e cada vez as pronunciaba peor: “Ecquestraordinario, ecquescelente”. Son algún dos exemplos daquela “arte  aplicada” á educación e ben veces fracasada.

Segundo os seus dotes, os seus ritmos e as súas habelencias, aqueles nenos ían aprendendo mellor ou peor o que eu trataba de ensinar. Acataban ben as normas e mostraban un respecto case excesivo ante a figura da mestra. Aquelas familias, nas que non había nin riqueza nin pobreza extremas, preparábanos para obeceder e ter un comportamento inchatable. Aínda estaba viva a divisa “pobres, pero honrados” que transmitían aos seus fillos como unha valiosa herdanza.

Só tiña dous irmáns díscolos. Xa fora advertida por seu pai, nunha feira en Becerreá, de que ían dar que facer: “Eu téñolle dous que son moi xudeus, moi xudeus”. E érano. Terían sobre oito e dez anos e bateran o récord das traxugadas coñecidas con algo que a pouca xente se lle ocorrería que puidese pasar, tanto pola paciencia que esixe dos actores como pola resistencia impensable do paciente, que debera resistir hipnotizado. Depilaran medio burro, seguindo o cerro do lombo escrupulosamente. Ninguén sabía como puideron conseguilo, pero os veciños así o testemuñaban. Sabiamos que oír ou non o transistor pola noite pasaba porque eles non tivesen a tentación de desenganchar a antena, que ía algo lonxe da casa. Pero nunca se atreveron porque a min tíñanme o respecto compartido pola colectividade.

Así e todo, e a pesar da autoridade coa que unha mestra por nova que fose estaba investida naquela aldea, tendo unha rolda de primeiros lectores arredor da mesa, o máis pequeno sacou de navalla e, con mestría desigual, empezou a desbastar no pupitre facendo oco para o seu corpo como se labrase un púlpito. Cando un compañeiro mo veu dicir disimuladamente, xa levaba excavados uns quince centímetros. Pero non houbo problema nin con el nin coa familia, que veu pedir desculpas e amañar o pupitre con rapidez. Daquela, as familias eran, en calquera caso, o apoio da autoridade docente.

Os nenos e as nenas estaban ben integrados entre si. Os maiores coidaban dos pequenos fose cal fose o seu xénero. A aula era un proxecto solidario onde os que sabían máis lles ensinaban aos que sabían menos, como se fosen monitores, e coidaban uns dos outros nos recreos que se facían no medio do camiño. Só con aquela engranaxe se pode entender que fosen capaces de traballar todos mentres eu ía dirixindo a miña atención grupiño a grupiño.

Os nenos eran, sen dúbida, o mellor daquela escola enclavada nunha paisaxe de soño, pero coa vida máis dura que se poida imaxinar, pola orografía, polo clima e polo aillamento das comunicacións. Tanto que a aldea está hoxe practicamente deshabitada. Son aquelas mulleres e aqueles homes que eu tiven na rolada escolar os que veñen darlle vida no verán desde os lugares a onde foron resolver a súa vida, maioritariamente nos arredores de Barcelona.

 

 

CHULAS DE LARANXA

CHULAS DE LARANXA

Cos cítricos que pudren no chan das beiras da Arousa enchenríanse mercados, pero aquí non se lles dá o valor que teñen, aínda que non haxa casa, con algo de circundo, que non teña nel limoeiro e laranxeira.

O limoeiro foi traído a estas terras para conservar as sardiñas descamadas, despiñadas e abertas, como se fai cos bocareus en vinagre. Así, as xoubas mantíñanse bastantes días para un consumo diferido en cru. Hoxe practicamente non se fai ese uso do limón, pero, como saborizador de doces ou como menciña, ten maior consumo que as laranxas que, sendo de boca calidade, malpudren debaixo da árbore. Non esquezamos que os cítricos teñen conservantes de seu e non fan bo esterco.

Pero o consumo da laranxa como froita, en zume ou na cociña podería evitar este deitado de riqueza ecolóxica que perdemos todos os anos. Ao zume hai que afacerse, porque é un chisquiño ácido, pero, afeitos a el, acábase rexeitando o da laranxa de fóra por excesivamente edulcorado. Cortada en vivo está deliciosa cun lixeiro almíbar de viño tinto. As tonas confitadas ou en marmelada son moi ricas. E un flan con zume en lugar de leite é outra exquisitez. Pode ser levada fóra dos postres e apunto de pasada unha ensalada con bacallau, cebola e aceitunas negras ou un guiso de pescada no seu zume.

Mais xa que andamos no Domingo de Piñata, vouvos recomendar unha delicia de masa para as chulas. É doado. Á mesma receita das chulas cambiádelle o leite ou a auga por zume de laranxa e algo de reladura da súa tona. Terán unha textura especialmente suave, unha acidez excitante para o paladar e unha color que chama a lles meter o dente.

Dou fe, que veño, conxuntamente co Suso, de nos zampar esta fonte nun santiamén. Se as probades, que vos gusten.

A INTERROGANTE

TÓTEM ASTADO

Chegado a este punto, preguntou:

-¿E quen é el?

VOZ DE MULLERES

CAMELIA JAPÓNICA

Entre a triste algarabía que destilan a rúa e os medios de comunicación debido á situación político-económica que vivimos sobresae estes días a voce esperanzadora de dúas mulleres novas, formadas e valentes que poden ser un antecedente para esa nesaria rexeneración democrática tan difícil de establecer se non parte da conciencia e participación da social: Ada Colau e Beatriz Talegón. Darán que falar no sucesivo porque se converteron en iconos da esperanza necesaria para seguir. Ambas tiveron a rede como plataforma de lanzamento e, tras da rede, viñeron os outros medios de comunicación poñelas en contacto con xente que as admira e lles dá creto.

Por cadanseu lado e en encadres distintos, ergueron a forza da súa voz en senllas intervencións ante responsables de alta política e, para ben da sociedade desorientada, causaron tanto escándalo entre o selecto público ao que se dirixían como contento na rúa. Porque esas voces, traspasadas as paredes, subiron ceo arriba como se protagonizasen lumieiras entre un pobo que desexa albiscar luces.

Ada Colau converteuse na cara visible da realidade máis incómoda e cruel: a angustia das familias que pasaron por unha das 300.000 execucións hipotecarias en España desde o comezo da crise. O seu verbo é duro, contundente e arriscado. E detrás do brillo deses ollos acesos de entusiasmo está o desexo de combater a inxusticia económica, evitar suicidios por desesperación e buscar saídas novas para problemas tamén novos e masivos. “As gangas inmobiliarias fruto de desafiuzamentos son pisos manchados de sangue”. Os milleiros de persoas que temen non poder pagar en breve as súas hipotecas depositaron moitas esperanzas na firmeza, teimosía e intelixencia desta portavoz da Plataforma de Afectados pola Hipoteca (PAH) que non cansa de denunciar o duro trance de numerosísimas familias.

Beatriz Talegón, unha socialista nova, fixo un discurso duro de contido perante o Consello da Internacional Socialista en Cascais que correu como a pólvora pola rede. “Sórprendeme que pretendamos a revolución desde un hotel de cinco estrelas”. Pediulle á Internacional, encabezada por Papandreu, que teña sentido e non faga que os novos se avergoñen de verse utilizados só para aplaudir e encher os espazos de caras guapas. Benvidas sexan, señoras, desa voz tan forte e ética!

 

 

O ESTIGMA

EUCALIPTO ESPIDO

Como Adán, sentiu vergoña porque viu que estaba espido.