CANTAROLA PARA XOSÉ NEIRA VILAS (HOMENAXE A BALBINO)

No chan do cuarto
boneca nova,
pero a nena está cansa
e xa non xoga.

Libros abertos
riba da colcha
e a nena chosca os ollos
e agora soña
coa boneca no colo
da noite longa.

E das follas dos libros
saen historias
cara cumes da neve,
mares, lagoas,
soutos, lobos e lúas
e tantas cousas…

E un zunzuncito
de lonxe conta
que ha subir a unha ceiba
grande e redonda
e a un framboyán florido
de flor fermosa.

A noite co seu lapis
de pica moura
vai escribindo nomes
no que ela soña.

O espantallo, a Marela,
Moncho e o Lelo,
o cabalo de buxo,
Suso o Carteiro,
Balbino e Manolito
e don Silverio
que, sentado nun banco,
tira do peto
chocolatiños de ouro,
soño amarelo.

Con claras referencias a Cuba, foi publicado nun libro sobre Balbino polo amigo, que tamén marchou, Ismael González Díaz.

O CORPO DAS MULLERES

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

As mulleres, cando alcanzaron un grao de liberdade que lles deu formación para achegarse a lecturas e estudos, tiveron contacto coa cultura universal e non perderon a ocasión de recuperar tempos para a escrita, como tan ben fixo Rosalía dándonos o facho da escrita maior feminina ao mesmo tempo que o do idioma. Iníciase así un amplo diálogo das mulleres consigo mesmas –e volvo a Rosalía para recordar as preguntas que se fai nos seus poemas sobre a creación poética e sobre a creación poética feminina- e cos demais, mulleres e homes. Un dos elementos da súa indagación é o papel do seu corpo, hoxe tema presente nas poetas de todas as culturas e, por extensión, pola operatividade dese corpo na creación poética. O pensamento atormentado que suscita e percorre a poesía de Alejandra Pizarnik reforzou esta ansia de redescubrimento da nosa parte carnal, que é quen aporta ese inmenso caudal de sensacións e percepcións. O corpo é quen sente, ama, padece, recibe, e se entrega… “La simple condición de mi cuerpo viviendo y moviéndose es la poesía”.

En definitiva, o corpo é quen nos presta as mans para escribir, pero é tamén, e sobre todo, ese campo de batalla onde se libran pelexas coas sensacións, coas emocións, coas paixóns, cos complexos, co amor, co desamor e co olvido… É tamén un territorio acotado, unha contención do noso eu, un valo de incomunicación co outro e non poucas veces con nós mesmas. O noso corpo viviu moitos séculos demasiado fóra de nós. Foi a parte máis dirixida de nós cara ao non nós, dominado por unha educación mutilada que o destinaba a se alienar. Era para servir, para gustar, para atraer, para procrear, para criar, para coidar, para se negar aos praceres e para se dar ao sufrimento e á entrega. Este amplo campo de reflexión pode ser obxecto da materia poética e incluso a metáfora da súa creación. En Historia do meu corpo en labaradas (Editorial Neopatria, 2015) de Rosa Enríquez, con texto bilingüe galego castelán, que acaba de presentarse en Compostela, a poeta é radicalmente sincera en toda esta indagación que veño de enunciar e nas dúas partes de que consta, diferentes e complementarias dun mesmo discurso: o corpus poético e a súa semellanza/ proximidade co propio corpo. No seu discurso o corpo das mulleres, escrito polas mulleres e valorado polas mulleres descóbrese ben diferente. Porque o corpo feminino está interferido por moitas consideracións externas a nosoutras que implican non poucas interferencias, opresión e, sobre todo, confusión. Isto faise máis visible na súa segunda parte onde a voz poética dialoga con Marilyn chegando a valorar a beleza e a contrapoñer os tipos e gustos na beleza feminina, de Ava Gadner ata o conflito que se atribúe a Eva no edén bíblico. Historia do meu corpo en labaradas, escrito como todos os da autora desde unha postura radicalmente vital, desacouga, acouga, e volve a desacougar e a acougar. Libro envolvente na lectura que moito se parece á vida mesma.

Publicado en El Correo Gallego (27-11-12)

ÁS MARÍAS DE COMPOSTELA, DÚAS MULLERES QUE SUFRIRON VIOLENCIA E HAI QUE REIVINDICAR

AS MARÍAS EN PUNTO

Para que delataran os irmáns perseguidos
espíanas na rúa.

Daquela viña a lúa
chamando pola brétema
para que a carne núa
fose estatua mollada.

Non houbo tregua
nesas noites de infamia
e aquela pel pedía ser tapada
para borrar tan prolongada aldraxe.

E a roupa rechamante
cubriu esas estatuas laceradas
das Marías en Punto
cando ían ao paseo.

Cada cor, cada onda, cada floco
das coloridas roupas como bálsamo
curaban esas dores sepultadas
debaixo das súas toscas maquillaxes.

Aos dous xardíns amenos de loucura
foron paxaros nosos a abeirarse
soltando naquel voo as alas presas
polo invicto adival do ditador.

25 de novembro, Día Internacional contra a Violencia de Xénero

 

ESPERAS

Galanteábanse
e recitaban versos
ata caeren.

OS COMEDORES ESCOLARES

A educación que reciben as criaturas ten que ser prevista como integral por todas as persoas e institucións encargadas de llela impartir. O que acontece ao redor das crianzas vaise gravar na súa plasticidade e deben redirixirse camiños se se comproba que non contribúen a ese obxectivo, que niso consiste a educación de calidade. Desde este punto de vista, os comedores escolares exercen influencias pedagóxicas importantes para o alumnado, non só como axudantes na aprendizaxe de urbanidade en torno á mesa, prestación que supoño contemplada. A cociña dun comedor escolar forma parte dese curriculum oculto bastante máis operativo na creación de hábitos e actitudes que as aprendizaxes memorizadas. É nestes comedores nos que as nenas e os nenos se poñen en contacto con alimentos que poden non consumir nas súas casas, axudando á percepción de novas sensacións gustativas e propiciando unha alimentación máis completa. Tamén perciben que hai unha maneira de se alimentaren que pode ser sá, ecolóxica e equilibrada. Ou, polo contrario, que hai alimentos procedentes de fóra cuxo transporte e embalaxe é causa de contaminación, que deben ser procesados por distintos medios para a conservación e que substitúen os que se producen na súa contorna. Os comedores escolares, por outro lado, tamén poden ser un pequeno tirón na economía local dando traballo directo a algunha persoa que o atende e indirecto a diversos produtores. Todo isto leva á práctica dunha forma de vida sá no consumo e con potencialidades de desenvolvemento e sostén do medio rural próximo. É de supoñer que nalgunha lección que trate da conservación da saúde, da calidade da alimentación e do respecto pola terra se fale destes aspectos elementais, mentres a práctica do seu comedor estea demostrando todo o contrario.

Falo como pedagoga que non pode mirar o complexo mundo do ensino desde outra óptica que non sexa a de procurar que todo canto acontece na escola sexa educativo, para que coincidan a teoría e a praxe, o predicar e o dar trigo. Por iso é incomprensible ese proceso de privatización –externalización, que queda moi moderna a nomenclatura- que sacou os comedores escolares da vida social e natural do entorno dos centros. Porque o decreto que regula os comedores escolares dos centros educativos públicos non universitarios dependentes da Consellería de Educación da Xunta prevé a súa xestión directa, ou indirecta a través de empresas concesionarias, feito que afecta a 11.700 crianzas en toda Galicia que comen diariamente menús elaborados por empresas de cáterin privadas, das que, cando menos algunhas, traen os menús cruzando a península de sur a norte para chegar á mesa sometidos a complicados procesos de conservación. Aínda sen os problemas de insalubridade que obrigou a rescindir estes días algúns contratos, esta política de alimentación escolar pareceríame totalmente inadecuada polas indubidables consecuencias pedagóxicas que deixo arriba anotadas.

Publicado en El Correo Gallego (20-11-12)

CHAIREGO DE HONRA

DAVID OTERO RECIBE O SÍMBOLO DO GALARDÓN DAS MANS DA PEDAGOGA ANTÍA CAL

O profesor, escritor e activista cultural David Otero vén de ser nomeado Chairego de Honra pola Irmandade Manuel María e a Asociación Xermolos, en agradecemento a ser “Espallador das esencias da Terra Chá por todas as comarcas do país”. Como ninguén pode honrar se non leva honra canda el, unhas cantas persoas que o coñecen ben encargáronse dunha laudatio compartida que puxese de manifesto o que leva David na súa alforxa rebordada de méritos, pois é mestre que actúa desde dous principios insubornables da Pedagoxía: a exemplaridade como facho e a entrega como doazón. Nesta exemplaridade e entrega, é un gran paladín na causa da lingua, o maior ben cultural que nos vencella como pobo. Pola lingua e polo labor pedagóxico de calidade, simultaneou o traballo no ensino coa participación na autoría de libros de texto, labor urxente coa oficialización do idioma; a colaboración en revistas, xornais e outros medios de comunicación; a creación en varios xéneros literarios. Como animador cultural, foi cofundador e membro ativo de moitas institucións de noso. PEN Clube de Galicia, Asociación Galega do Libro Infantil e Xuvenil, Fundación Castelao, O Brado, Fundación Alexandre Bóveda, Pedrón de Ouro, Patronato San Martiño, Colectivo Cultural Estradense, Asociación dos Amigos dos Pendellos da Golada, Irimia, Nova Escola Galega…

Os datos devanditos veñen de feitos concretos e contables, que ata se poderían someter a un baremo para aducir como méritos do brillante Curriculum Vitae dun home traballador. Pero, a maiores, David Otero é persoa de presenza que se move e é lévedo alí onde aparece. A súa presenza xa é un símbolo de galego consciente de selo para que esa consciencia transcenda aos demais dun xeito natural, coma o aroma das roseiras de maio. Alí está onde se celebre un acto cívico de recuperación da Memoria Histórica. Alí está onde se convoque unha manifestación que defenda causas xustas. Alí está no apoio a calquera reclamación pública que o pobo ten que facer en defensa dos seus modos de vida establecidos de vello e se atopan hoxe en serio perigo, como lles pasa aos gandeiros do leite e os mariñeiros do cerco. Alí está onde unha amizade teña algo bo e ben merecido que celebrar. Alí está onde sexa chamado para botar unha man xenerosa nun acto no que sexa necesario arrimar o ombreiro. Cada vez a sociedade civil necesita máis destes apoios xenerosos que axudan a reclamar os seus dereitos cando son atropelados polas diversas razóns que moven un mundo hostil cos máis débiles e espléndido cos grandes posuidores.

Por todo o devandito non é milagre que fose elixido cun acerto, do que ninguén pode dubidar, para incluílo nese grupo de persoas valiosas que agrandan ao paraugas chairego ao que se abeira a cultura activa, a cultura que move vontades, a cultura que libera non só da ignorancia, senón tamén da opresión e da engañifa na que nos pretenden mergullar desde tantas instancias e poderes, a cadora máis invasivos.

Publicado en El Correo Gallego (13-11-13)

O DRAMA DOS FEMINICIDIOS

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Non quero pensar que, mentres escribo isto, estea a nacer unha meniña que trae, como superposto ao seu ADN, o dramático destino de morrer algún día a mans do seu mozo, parella ou exparella. E tampouco quero crer que unha muller estea dando a luz un meniño cuns puñiños pechados que leven escrito en letras invisibles o designio criminal de ser o autor dese feminicidio. En primeiro lugar, porque as dúas caras da moeda infame dunha relación sentimental antinatura non están dirixidas polo fado, senón polas circunstancias que se van desenvolvendo coas biografías. A dela, polo sometemento e consideración de ser propiedade dun amo a nivel máis baixo aínda que o da escravitude. A del, por descoñecemento dun modelo de relación afectiva en igualdade que cree empatía e amor san con respecto pola muller como ser libre. Nesas condicións, calquera desculpa desencadeará o drama que non lle permitirá a ela vivir en paz ou vivir simplemente, nin a el non sentirse obrigado a exercer a violencia psicolóxica, física ou mortal para consolidar a súa condición de home.

En segundo lugar, non pensarei que pode pasar iso porque unha solución global a este problema non debe tardar. Non pode tardar. Non hai situación que cree máis terror nunha vítima que este. E como un caso de terrorismo debe ser tratado para prevenilo e para afrontalo mentres teñamos a desgraza de que persista. Non valen teorías engañosas que perpetúen o machismo. Non valen solucións baleiras de contido. Non vale alzar os ombreiros nin afeitarse cara arriba. Non vale elaborar estatísticas para nada. Hai que actuar con contundencia. Non son as mulleres en solitario as que teñen que organizar movementos de condena cada catro días. O problema non é feminino, aínda que sexan as mulleres quen o padezan en toda a súa crueza. O problema é da cidadanía. Toda a sociedade está afectada e ten o deber moral de asumilo, porque é ela quen fracasa, e solucionalo. A clase política con manifestacións de dó para outras mortes tráxicas, os que pretenden ser dirixentes morais facendo pomposas declaracións contra a elección persoal de vida que non lle gusta, os clubes manifestantes que se consideran os grandes defensores da vida, ¿que fan perante este raio que non cesa? Os feminicidios, dá a impresión de que non lle quitan a tranquilidade máis que ás familias e achegados das vitimas e ás persoas que en minoría están dispostas a facer desta loita a súa loita, moi particularmente as mulleres feministas, máis conscientes das causas e do alcance desta gravísima anomalía da convivencia.

A lacra pararase coa conxunción de vontades actuando, ao mesmo tempo, na previsión educativa familiar e institucional, na prevención e axuda ás posibles vítimas, e na efectiva protección a quen está en perigo, vixiando os maltratadores denunciados. É de esperar que todos os partidos políticos estuden un problema que ocasiona mortes, sufrimento e orfandade, e mostren propostas de solución na súa campaña electoral.

Publicado en El Correo Gallego (06-11-15)