DESPOBOAMENTO

Poblicado o Decembro 30, 2011 por Helena Villar Janeiro

ALDEA DOS ANCARES

Unha das últimas peores noticias para Galicia é o seu despoboamento progresivo e, polo visto, imparable. A nosa demografía vai de mal en peor. Segundo as previsións, perderemos na próxima década arredor de noventa mil habitantes. O despoboamento é sobre todo alarmante no interior das provincias de Lugo e Ourense. Non sei se se pode facer moito por un país que se nega a perpetuarse, pero espero que si, que haberá medidas e sinerxias para parar este desastre. Galicia pasou de exportadora ao mundo de xuventude e man de obra a estar tocada dun mal galopante que pode acabar con ela se non se pon en cura rápida e eficaz. Pasamos de simbolizar a fertilidade con aquel dito de “pariu a nai galega” cando aparecía unha chea de xente por algures, a ser o país con máis baixa natalidade de Europa. Se isto non nos preocupa, mal andamos.

Porque debemos preguntarnos cal é o futuro dun país tan envellecido que ve desaparecer a súa infancia. O normal é pensar na proliferación de xeriátricos atendidos por coidadores da terceira idade, xa próximos a chegar a ela, e unha boa rede de tanatorios e outros servizos funerarios. Pero esto é un negocio decadente. Hai vilas nos espazos máis abandonados polas cegoñas transportistas de bebés que están recollendo as persoas maiores do rural da súa zona e as xubiladas que regresan á terriña para acabar os seus días, mais esta economía, sen renovación, non ten futuro.

Galicia converteuse nun problema semellante aos que resolviamos no bacharelato elemental cun certo crebadoiro de cabeza. Un pozo vaise baleirando porque o desaugue perde máis do que bota a billa e mándase averiguar –era exactamente a palabra naquelas matemáticas- en canto tempo quedará baleiro. Porque a terra de Breogán –que volve coñecer o problema da emigración na súa xente máis nova e mellor preparada- tampouco ten suficiente atractivo económico para recibir inmigración que actúe como unha segunda billa complementaria.

Celso Emilio Ferreiro, coñecedor da nosa diáspora á que dedicou o “Viaxe ao país dos ananos”, falaba no seu limiar de pechar as portas para que non saíse ninguén máis do país, porque “sen a seiva nutricia/ esmorecen as gallas”. Agora xa non se trata de que non saia ninguén máis, senón de que entre xente amañar a nosa pirámide demográfica, nacida ou inmigrada. Porque Galicia non debe desaparecer.

COA VOZ DA NOITE SEI DA MIÑA TRIBO

Poblicado o Decembro 27, 2011 por Helena Villar Janeiro

ELA TAMÉN MARCHOU

NA NOITE DO 34 ANIVERSARIO DA MORTE DE MIÑA NAI

Seguiu a tribo igual,

que non rompeu o ritmo que lle marcara a terra

pola miña chegada.

Ela,

desfeito xa o milagre do seu ventre,

sacábame á noitiña,

púñame na soleira da porta leste

para afacerme os ollos,

contra a coloración da rosa das montañas

que era lila e azul,

a ver a miña tribo

e a ser dela.

Eu zugaba da sombra deses montes

como do leite morno que manaba en silencio

namentres ela sometía ambos os seos

ós prodixios da lúa,

barco sagrado que sulcaba o ceo.

E desfacía risas interiores

canda as restras do pelo

bañándose na noite

para encherse de Venus, soñadora

deses outros espacios

que eran tamén da tribo e que ela vía

por entre o arcano máxico da noite.

Ensinoume a contar polas estrelas,

a nomear o ser de cada cousa coa palabra precisa

e a sementar a voz riba do vento

no caldeirón que queda en harmonía

coas ras, coas carricantas e cos grilos.

Seguiron os anciáns tomando o sol,

torcéndose co peso da propia leviandade,

madurando nos acios das súas mans

como parras no outono

e desaparecendo

na silente chamada que os borraba das portas

e mesmo da memoria.

Ela tamén marchou.

Era decembro e foise co desnivo

pola tristeza azul

dun ceo aterecido

sen paxaros.

E apareceu no olor da primavera,

na estrela máis brillante,

sen idade,

con longo traxe de veludo negro,

coa súa voz de noite que asegura

que a tribo segue igual,

que hai signos que conservan ós anciáns

en cada cousa

e que se poden ver os mapas das súas caras

durante o outono

nas follas secas,

e escoitarlles a voz no decorrer das augas

no mes de abril.

Nas hedras da clepsidra (1999)

A CELEBRACIÓN DOS CARTOS

Poblicado o Decembro 22, 2011 por Helena Villar Janeiro

Santiago de Compostela. Praza do Obradoiro

Da mesma maneira que os pastores de Belén ían cara o pesebre, a xente achégase agora ás administración de lotería, que poderían ser o símbolo moderno do becerro de ouro. O Nadal é unha celebración múltiple que se move entre dous polos: a representación da pobreza do pendello nos nacementos e o despilfarro das mesas suntuosas, os traxes elegantes, os perfumes carísimos, as uvas e o champagne con ouro moído. Pásase da miseria ao percebe ou ao meixón con total naturalidade.

Son tantos os días que dura a festa que se presta a moitas acollidas. As nosas aldeas están cada vez máis cheas de papanoeles colgados nas fiestras que empezan a cubrir de plástico agrario negro para os resgardar dos efectos da chuvia, que adoita ser pertinaz. Así que ao lado da festa oriental inspirada no cristianismo, con pendello, pastores Herodes e adoración dos Reises, aparece tamén a celebración inspirada na natureza, coa árbore de luces rodeada de neve e un señor gordo e colorado que ven con reno veloz e hohohohó ás portas dos centros comerciais. Entre esta manifestación e a primeira van pasando quince días de agasallos cruzados, que hoxe se estenderon a todas as clases sociais. Unha das traxedias que escoito confesar estes días aos que se ven seriamente afectados pola crise é que non poderán mercar xoguetes para a súa xente miúda. En Nadal hai que quererse por decreto á marxe do que pase o resto do ano e o cariño parece medirse mellor por agasallos.

Pero cadaquén vai ao seu e, como moito, algunha familia pon un pobre na súa mesa, costume herdada que na verdadeira noite do natalicio alcanza rango da elegancia como un candelabro de prata ben brunida. Uns días máis adiante cambia o ano e aos vellos ritos de transición sucedéronos os traxes de luxo en ambos xéneros para lucir nos reveillóns, unhas uvas de recente importanción, aínda que ben arraigada, con sidra, cava ou champagne, segundo as posibilidades económicas, que aínda en tempo fraternal marcan distancias.

Desde que vin en México DF un desfile de Nadal anunciado a Coca-Cola que encandilaba a cidade e paralizaba as súas arterias centrais unhas horas creo todo verbo deste tempo que é pura dulzaina mesmo no sentido figurado, porque nos obriga a ser felices ou a quedar mal. E de novo a lotería que abre e pecha o ciclo como se eses cartos caesen do ceo, como se fosen maná.

ENTREGA DA XXIV EDICIÓN DO PREMIO EUSEBIO LORENZO BALEIRÓN (2011)

Poblicado o Decembro 18, 2011 por Helena Villar Janeiro

Autoridades e representacións, amigos e amigas desta festa da poesía, poeta gañador, benvidos ao acto de entrega do Premio “Eusebio Lorenzo Baleirón”.

Concebimos este acto cultural, en primeiro lugar, como unha homenaxe, no aniversario da súa morte, ao poeta que naceu aquí e foi un veciño máis, aínda que el fose das poucas persoas que saben atopar a expresión lírica e facer dela o mellor xeito de falar do mundo e das vivencias da súa temperán madurez. Por mor da súa obra, Eusebio foi un poeta solidario convosco, pois dignificou a cultura e a lingua que vos é propia e tamén nos é propia ás mulleres e aos homes de Galicia.

Por iso, Eusebio Lorenzo Baleirón mereceu que a veciñanza se esforzase en manter viva a súa memoria con dous feitos importantes para a permanencia do seu nome, que o son tamén para a poesía. O primeiro, crear e manter este premio que chega xa á súa vixésimocuarta edición co poemario “CON GUME DE FOLLA HUMIDA”, da autoría de Isaac Jubín. O segundo, poñerlle ao Centro que nos acolle o nome do gran poeta de versos nidios como o cristal, cada vez máis admirado polos lectores e pola crítica.

Con Eusebio Lorenzo Baleirón como gran mestre de cerimonias, tomamos cada ano contacto con outro artista que ten un compromiso coma el coa lingua propia de Galicia e coa poesía, e levará xa por sempre un libro unido ao seu benquerido e recordado nome. Aquel grande innovador nacido en Dodro, tan admirado polos lectores e os críticos, o poeta que se converteu nun clásico mesmo antes de tempo, é hoxe un promotor de poetas, mulleres e homes de toda Galicia, que consideran este certame un fito realmente importante na consolidación da súa carreira literaria.

Isaac Jubín é o último poeta, que non o derradeiro, que chega ao certame coa grande ilusión, ademais de recibir un premio, de que lle devolvan un libro editado capaz de chegar a moitas mans e a moitos corazóns, e de conmovelos cos seus versos. Como tamén fixera Eusebio Lorenzo, navegou polas profundas augas do manancial poético que poucos son capaces de atopar no seu interior; propiciou coa súa busca a transformación do perecedeiro en permanente; profundizou nos enigmas do amor, que é o fenómeno humano máis liberador de todos, do tempo e da morte; camiñou de xeito privilexiado polas diversas paisaxes que aglutinan cara adiante e cara atrás, uníndonos aos outros por encima do tempo; e achegouse con vivencia persoalísima ao mar propio de cada un, que é esa redondez, ese grande tamaño lírico, esa envoltura global na que soñamos mergullarnos como quen retorna ó útero materno.

Isaac Jubín coñece ben o oficio de poeta porque xa leva tempo traballando e ten publicados os seus traballos. Podemos afirmar, ademais, que sabe ben o oficio de versificar porque o xurado considerou que o seu libro era o merecedor de ir unido ao nome de Eusebio elixíndoo entre case a corentena dos presentados.

É sabido que os poetas adoitan traballar na soedade que esixe o xunque de cristal no que se fraugan as metáforas e os ritmos, pero non se nos escapa que precisan de estímulos externos para proseguiren co seu traballo tras acadar metas que compensen o seu esforzo e a súa constancia creativa. Coa entrega deste premio comeza a nacer para o público o seu libro, un máis deses entrañables afillados do noso querido Eusebio, que para Isaac Jubín representa un banzo na súa subida.

POETA

Eu quero agradecer en nome do Concello a aceptación social dun certame que é tan coñecido, a ampla participación ano tras ano e o agarimos de todos vostedes en arroupar este acto no que a palabra poética se converte no mellor alimento colectivo.

A TRANSFIGURACIÓN

Poblicado o Decembro 16, 2011 por Helena Villar Janeiro

A TRANSFIGURACIÓN

O notario certificou que era un castelo de naipes.

LENDA DA CORZA ABATIDA NOS ANCARES

Poblicado o Decembro 14, 2011 por Helena Villar Janeiro

BOSQUE DOS ANCARES

Arredor dos Ancares hai toponimia abondosa referida a castelos: Castelo (Becerreá), Castelo, de Frades e de Cais, (Cervantes), Castelo (As Nogais) e Triacastela. Hai tamén vestixios das torres de tres: Doiras (Cervantes), Doncos e Torés (As Nogais). A torre de Torés data do século XV, ten perdidas xa varias ameas e está entre a poula. Deus salve a torre de Torés, que toda protección é pouca para unha comarca que tende ao despoboamento e precisa portección da riqueza paisaxística, ecolóxica e cultural aínda que só fose por promoción turística de calidade.

Non teño estado en Torés, de quen coñezo a paisanía pola clientela de meu pai. Pero teño noticia literaria -se cadra lendaria, debería dicir para ser máis precisa- da parroquia e doutras parroquias e lugares non moi afastados. Desde aquela matriarca de Coterces, nai de 24 fillos varóns, que lles preguntaban ao volveren das festas: “¿A cantos matastes hoxe?”, á dun vello fidalgo de Meizarán vido a menos que facía amecer aos apelidos herdados un honroso “y Cadórniga”. Por iso, deixándome levar pola máis vella das nosas lendas, a da cerva abatida, sei que desde a torre de Torés vixiaba Ero as montañas dos Ancares case ata albiscar Doiras onde vivía Aldara, irmá de Egas e filla de Froiaz, á que pretendía en rivalidade con Airas, o fillo máis vello do señor que moraba en Doncos.

Aldara non acababa de decidir con cal debía casar e aconsellábase co irmán nas cabalgadas que facían por pracer ou á procura de herbas para menciñas. Un serán, a moza non se presentou a cear e Froiaz mandou buscala toda a noite. Despois, viñeron Ero de Torés e Airas de Doncos, acompañados dos homes máis valentes para buscar noite e día en terra de osos. Na vellez de Froiaz, Egas matou unha cerva que se lle puxo a xeito. Cortoulle unha pata de diante como trofeo para ensinarllo a seu pai e deixou o animal ata deloutro día. A pata volveuse a man que portaba un anelo de Aldara.

Ero chorou por ela na torre de Torés o resto dos seus días. ¡Que Deus salve a torre de Torés para que non teñamos que chorar outravolta por máis patrimonio esnaquizado!