INVERNO

Non hai concerto,

que o inverno é un empresario

avaricioso.

ESPERA

Inda caídas

esperan a dentada

do Paraíso.

ESPERA

Presa na illa

canto de amor ti sabes,

barca que esperas.

DIVERSIDADE SEXUAL NAS AULAS

 

Pídenme unha visión do tratamento da diversidade sexual na aula de secundaria durante a ditadura e enfróntome a unha reflexión importante para someter a crítica o que se vía normal e non o era. Empecei a traballar no 1960 e estiven no mundo rural -agás un curso- ata 1975. Neste habitat crebábase normalmente a segregación por xéneros e a escola era mixta. Así, a diversidade sexual era mínima na aula, pois había nenas e nenos cuxa convivencia había que harmonizar na práctica, inda que os programas non fosen os mesmos. Nas outras unitarias e graduadas non había nin esa convivencia dual. Outra diversidade sexual nunha época de represión non estaba contemplada nos contidos da educación nin na acción pedagóxica. Máis aló da traxedia persoal de sufrir o silencio dunha identidade diferente, como na aula non se producían conflitos, non existía o problema. E non habendo problemas, non había que atallalos. O conflito xorde na sociedade máis libre, cando se fala abertamente e cadaquén empeza a situarse no lugar que lle corresponde. De que os demais acepten ou non esta elección ou inclinación persoal, depende a atención que se lle preste, porque hai que atacar o acoso que tanta dor produce e tan traxicamente pode acabar. Ningunha lei educativa asumiu aínda esa realidade para metela nos seus contidos. A tan necesaria como deostada “Educación para a cidadanía” introducía a diversidade sexual nos obxectivos de aprendizaxe e este foi o seu talón de Aquiles. Como a realidade é moi teimuda agora hai que vir lexislando detrás para atallar os problemas de convivencia e vaise facer por autonomías. O pleno da Asamblea de Madrid vén de aprobar por unanimidade unha lei de protección integral contra a discriminación por diversidade sexual e de xénero.

Do meu traballo no mundo rural non encontro indicadores de que houbese ninguén que manifestase desacomodo co patrón establecido. Se rastreo na experiencia do traballo urbano, xa en democracia, si atopo indicios de diferencias encaixables na clasificación plural que pode ter representación nas aulas. Como tampouco non houbo conflito explícito, non houbo necesidade de ningún tratamento. Teño que engadir que a maior parte da miña acción pedagóxica foi en centros públicos que, excepcionalmente, só tiñan alumnado feminino, como se o meu traballo fose camiñando ao revés da evolución integradora. E é bo telo en conta porque a diversidade sexual feminina foi inda máis ocultada. Vexo na distancia que tiven unha adolescente que se debía sentir rapaz, mais non pasou dunha observación que hoxe me indica algo, pero non daquela. É posible que nalgunhas amizades mutuas femininas subxacese algo máis que ese sentimento amical, mais a ausencia de manifestacións públicas doutra clase de afectos imposibilita calquera xuízo. Hoxe sei, porque somos amigas, que algunhas daquelas adolescentes eran lesbianas. O silencio e o disimulo da ditadura inda campaban no ano 2000 impedindo que se mostrase conflito.

Publicado en El Correo Gallego (30-07-16)

 

 

 

CAMIÑOS

Tan só o pés
poden ler epopeas
que hai nos camiños.

PASADOIRO

Entre dous soños
tránsito interronpido
do pasadoiro.

LECCIÓN DE ARTE

Leccións de arte
que nos vén dar morte
e nos abraian.

QUE VAI FACER GALICIA COA LINGUA?

Da riqueza cultural aque acumulou Galicia a través dos séculos hai unha obra que vén atravesando a alma do pobo como un río que canaliza o caudal irrepetible dunha visión do mundo. É a lingua, xenuína evolución do latín da Gallaecia, asentado no sustrato de falas anteriores e con aportacións que recibiu doutros idiomas. Foi contemporánea de todo o que lle aconteceu a Galicia, do mellor e do peor. Ora foi idioma de prestixio no que trobaba o Rei Sabio, ora lingua dun país ao que se lle substitúe a nobreza por outra foránea que trae idioma alleo para os usos de prestixio, ora lingua erguida para a escrita e a literatura, ora idioma proscrito para usos oficiais polo franquismo, ora lingua recuperada e oficial en virtude da Constitución e do Estatuto de Autonomía… Nas circunstancias adversas non secou o río da fala, pero si o da escrita e a gran maioría dos falantes foi percibindo a rara situación como feito normal favorecido pola perda da memoria dos tempos de brillantez escondida en textos inaccesibles. Reprimida no sistema educativo, a familia decaeu na súa transmisión para favorecer o estatus dos seus descentendes, propiciando a perda das persoas monolingües ou instaladas na lingua propia con coñecemento e dominio doutras para as relacións co mundo. A sociedade galega converteu a fala dunha porcentaxe altísima da poboación e entendida por toda ela nun idioma considerado menor cangado con todas as eivas sociais. Tiñamos unha lingua para a cultura libresca e escrita, e a nosa para a oralidade o analfabetismo e a cultura popular. Que lingua falaban os personaxes menesterosos de Dickens? Falaban inglés. E o propio Dickens, Shakespeare e Lord Bayron? Tamén. Pero Galicia tiña o galego para os primeiros. Para os segundos, o castelán.

Houbo mentes pensadoras que percibiron tal anomalía. No século XVIII, o Padre Sarmiento considera o estraño feito unha das causas do atraso do país e fai a defensa da alfabetización dos nenos na lingua que falaban na casa, así como do uso polos curas no ministerio. Este pensamento implica a idea de normalización dun idioma postergado. A historiadora da Pedagoxía Ángeles Galino falaba de Sarmiento na cátedra da Universidade Complutense como dun gran adiantado por estes postulados. No Rexurdimento, Rosalía e outros recuperan aquela lingua vulgar para a escrita sen ter coñecemento de que xa tivera unha brillante literatura. Esta recuperación pasará despois polas “Irmandades da Fala”, creadas hai 100 anos, que a introduciron noutros usos, e por varias xeracións de creadores que conseguiron un sistema literario intercambiable co de calquera idioma. Tras sufrir a forte represión do franquismo, adquiriu coa democracia o estado de lingua oficial e foi introducida na escola, nos medios de comunicación e nos diferentes sectores sociais. Non obstante, por inercia e por desleixo dun país que non adoita conservar os seus tesouros, perdeu moitos falantes. Os grandes cambios no mundo rural e mariñeiro -os seus principais conservadores-, a presión dos medios audiovisuais, a escolarización non planificada para conservala nin recuperala e o erro de a identificar co nacionalismo dificultaron o equilibrio dos tres factores que determinan a saúde das linguas: actitude, competencia e uso. O galego non acadou os obxectivos de normalización do catalán e do éuscaro, mesmo tendo nos inicios o máis elevado número de falantes, que agora descende de forma alarmante en cada xeración.

Con todo e resistir en todas as mallantes, estamos nunha encrucillada que esixe moito apoio para que no acabe en lingua ritual cando está amparada polas leis. Preservar a normalidade do maior ben herdado, que ten proxección internacional polos seus lazos coa lusofonía, precisa o esforzo de toda a sociedade: falantes, familias, escola, institucións e directrices políticas atinadas. A lingua terá o futuro que Galicia queira darlle. Nunca tivemos nas mans, nas de todo o país, tanta responsabilade.

Publicado en 61 Mujeres escriben en el DÍA DE GALICIA (El Correo Gallego, 25-07-16)

 

 

 

 

 

Quen ata o mar,
son cantos de serea
ou de galiña?

OLLOS

Os ollos nados

nas caracochas mortas

non miden tempo.